Over stedenbouw en activisme in Palestijnse vluchtelingenkampen: de wederopbouw van Nahr el Bared

Algemeen is het doel van dit onderzoek het ontwikkelen van praktische kennis dat nuttig kan zijn voor stedenbouwkundigen met een interesse in het aanzetten tot verandering of voor activisten geïnteresseerd in het benutten van hun professionele kennis in buitengewone omstandigheden (kampen, oorlog, kolonialisme etc.) Hoewel de onmiddellijke kennis die geproduceerd is in dit werk fundamenteel gefocust is op de bijzonderheden van de Palestijnse kampen, kan het nuttig zijn in bepaalde omstandigheden van uitzondering die worden gecreëerd door extreme vormen van onderdrukking, oorlog, militaire bezetting en autoritaire regimes. 

De centrale vraag in deze verhandeling draait rond het dilemma van het onderhandelen tussen professioneel urbanistische en politiek activistische rollen in de context van Palestijnse kampen. Het heeft als doel de methoden, het potentieel en de limieten van dit soort praktijken te illustreren. Het onderzoek probeert een theorie van activistisch-urbanistische praktijk te ontwikkelen, gebaseerd op drie onderzoeksrichtingen.

De eerste onderzoeksrichting draait om een reflectie van de persoonlijke ervaringen van de onderzoeker als activist-urbanist. Deze ervaringen dekken zijn toewijding in verschillende Palestijnse kampen in het Midden-Oosten en verscheidene ‘buiten-gewone’ condities in het naoorlogse Libanon. Om over deze ervaringen te reflecteren, werd een gamma aan literatuur gehanteerd over politiek activisme, 'activist-professionals' en allerhande activistische 'bewegingen'. Deze onderzoeksrichting heeft als doel het verkennen en begrijpen van de uitgebreide geschiedenis van professioneel activisme tegen wat zij als onrechtvaardige structuren van macht en autoriteit aanzagen, alsook een persoonlijke zoektocht naar nieuwe mogelijkheden van activistische praktijken binnen het vak van urbanisme.

De tweede onderzoeksrichting is zowel theoretisch als historisch. Het betreft de situering van de Palestijnse kampen binnen de domeinen van de stedenbouw. Het poogt de geschiedenis van stedelijke projecten binnenin de context van Palestijnse kampen uiteen te zetten - in het bijzonder in relatie met de verschillende vormen van activisme die zich in deze plaatsen ontwikkelden. Het probeert ook de uiterst 'illusoire' aard van Palestijnse kampen te begrijpen als een heel specifieke vorm van een kamp en zijn 'buiten-gewone' conditie.

De derde onderzoeksrichting behandelt de primaire case study van dit onderzoek: het Palestijns vluchtelingenkamp Nahr el Bared. Dit kamp in het noorden van Libanon werd in 2007 vernietigd tijdens gevechten tussen het Libanese leger en een fundamentalistische Islamistische militie. Het onderzoek gaat dieper in op de maatschappelijke mobilisatie, het ontwerp, de planning en de reconstructie van Nahr el Bared doorheen de verschillende stappen van het zesjarige project dat begon in de zomer van 2007.

De theorie van een activistisch-stedenbouwkundige oefening binnen Palestijnse vluchtelingenkampen wordt uiteindelijk voorgesteld op het snijpunt van de drie onderzoekslijnen. De verhandeling identificeert drie types van condities die potentieel hebben om een dergelijke toepassing te huisvesten. De projecten Reconstructie, Verbeteringen aan het Kamp en Recht op Terugkeer zijn geïnspireerd op het verzet, het politiek activisme en de dagelijkse handelingen van Palestijnse vluchtelingen doorheen hun 66-jarige geschiedenis. Deze toepassingen vormen een inspiratie voor een uitgebreide variëteit aan Palestijnse producties. Doorheen het verleden is het duidelijk gebleken dat de projecten op zichzelf beperkt zijn wanneer het aankomt op het opstellen van een tegenplanning of bevrijdingsstrategie. Boven al toont de geschiedenis van Palestijnse kampen zeer duidelijk aan hoe projecten die handelen over wederopbouw, verbetering en terugkeer steeds fundamenteel gelinkt zijn aan het politieke bewustzijn van de vluchtelingen. Deze projecten overstijgen, hun verschillende handelswijzen verbinden en de geïsoleerde ruimten en structuren die verscheidene vormen van Palestijns verzet huisvesten overtreffen, wordt een fundamenteel doel voor eender welke activistische en stedenbouwkundige handeling binnen deze context.