Lijsten vertellen. Een dynamische studie van de aard en functie van de lijstvorm in de Nederlandse literatuur

Dit project heeft een tweeledige doelstelling. Vooreerst wil het een hermeneutische hulpmiddel ontwikkelen om lijsten te interpreteren in moderne romans, met name romans geschreven vanaf de tweede helft van de 19e eeuw tot nu. Ten tweede wil het dat hulpmiddel gebruiken om de ontwikkeling van literaire lijsten te traceren vanaf de eerste moderne Nederlandse roman (Multatuli’s Max Havelaar, 1860) tot hedendaagse romans (Grunberg, 2010).

Ondanks de praktische en methodologische aard van het eerste luik, is er een theoretische afbakening van het onderwerp vereist. Dat betekent echter niet dat er een exhaustieve classificatie opgesteld wordt van de verschillende soorten lijsten en de verhouding van de lijstvorm tot archieven, taxonomieën, catalogi, enzovoort. Er zijn eerder reeds pogingen ondernomen tot dergelijke classificatie (e.g. Mainberger 2003, 37-118; Eco 2009, 278-398; Goody 1977, 84-103), maar die pogingen leverden uiteenlopende resultaten op die in de praktijk verwarrend blijken. Dit project bestudeert voornamelijk de manier waarop de lijstvorm functioneert, niet de manier waarop hij geclassificeerd kan worden. Toch is er een praktische definitie van de lijst nodig als basis van het onderzoek.  

Zodra de lijst gedefinieerd is, wordt er verder gefocust op de vorm en inhoud van de lijst. Vormelijk kan een lijst horizontaal zijn – zoals in een enumeratieve opsomming – of verticaal. De combinatie van eenheid en discontinuïteit is het eerste centrale kenmerk van de lijstvorm (Jullien 1990). Bovendien zijn er een aantal vergelijkbare spanningen te onderscheiden (Veel 2009, 18-23). Na de vorm en inhoud van de lijst, komt de functie van de lijst in de narratieve context aan bod. De specifieke aard van die functie(s) kan pas achterhaald worden na de analyse van literaire teksten. Dergelijke analyses trachten een toolbox te ontwikkelen die voorziet in de interpretatie van lijsten in romans. Bestaande studies tonen aan dat lijsten niet enkel duale karakteristieken vertonen zoals orde vs. chaos en tekst vs. object, maar ook dat ze dubbelzinnige functies kunnen uitoefenen – bijvoorbeeld het verhaalverloop verhinderen of juist vooruit helpen. Die dualismen zijn belangrijk in de ontwikkeling van het leesmodel voor literaire lijsten.

Dat leesmodel wordt vervolgens aangewend voor de analyse van twaalf Nederlandstalige romans vanaf 1860 tot 2010. Op die manier wordt (1) de toepasbaarheid en de flexibiliteit van het leesmodel getest in de verschillende literaire periodes en (2) kan de diachrone evolutie van de literaire lijstvorm getraceerd worden. Het literaire corpus volgt de traditionele literaire historiografie en bevat romans uit verschillende periodes en stromingen.

Methodologisch staat dit project eerst voor de afbakening van de lijstvorm en van de romans, daarna volgt een close reading van de lijsten en hun literaire functies, om ten slotte af te ronden met een historische vergelijking van de verschijningsvorm en de functie van de lijsten in de romans uit verschillende periodes.

De dynamische studie van literaire lijsten zal aantonen dat de ontwikkeling van fictie gelinkt is aan de evolutie van ‘feiten’ en kennisstructuren die in de roman vervat zitten.