Van sociobiologie naar stedelijk metabolisme. De interactie van stedenbouw, wetenschap en politiek in Brussel (1900-1978)

Stedenbouw en stadsontwerp wordt vandaag sterk beïnvloed door de natuurwetenschappen, wat leidt tot de internationale opkomst van ecologische vormen van stedenbouw. In het Brusselse Gewest wordt het stadslandschap vanuit een biologisch perspectief herontworpen, en de verschuiving van architectuur naar landschapsontwerp, metabolische schema's en circulaire economie toont aan dat het Gewest een sprekende exponent van deze internationale evoluties is geworden. Toch blijven de implicaties van die interacties onduidelijk, en daarom biedt dit proefschrift de nodige historische achtergrond om de huidige alliantie van ecologie en stedenbouw te begrijpen en kritisch te beoordelen.

Hoewel het gebruik van ecologie in stedenbouw, planning en ontwerp vernieuwend lijkt, is de geschiedenis van Brussel - een kruispunt van ideeën en praktijken in stedenbouw - bezaaid met voorbeelden waarin disciplinaire constellaties van stedenbouwkundigen, landschapsontwerpers, wetenschappers en politici 'ecologische' vormen van stedenbouwtheorie en -praktijk creëerden. Na de Eerste Wereldoorlog begonnen stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten in de omgeving van Brussel tuinsteden te ontwerpen waarin stedelijke woningbouw en rurale landschappen werden samengevoegd, op basis van sociobiologische stedelijke theorieën. In de periode na de Tweede Wereldoorlog zorgde de aanleg van snelwegen rond Brussel voor mogelijkheden bij landschapsontwerpers om de groene structuur van de stad opnieuw vorm te geven. In de jaren zeventig ging de opkomst van de stedelijke ecologie als nieuw wetenschappelijk vakgebied in Brussel hand in hand met de opmaak van nieuwe bestemmingsplannen, waarbij de dichotomie tussen stad en natuur werd doorbroken door middel van een nieuw beleid voor ruimtelijke ordening. Al deze episodes van ecologische stedenbouw werden gecreëerd door specifieke historische constellaties van actoren die zich bekommerden met stedelijke kwesties in Brussel.

Deze dissertatie duikt in deze specifieke episodes van de Brusselse stadsgeschiedenis en zoomt in op het werk en het netwerk van drie actoren - urbanist Louis Van der Swaelmen, landschapsarchitect René Pechère en stadsecoloog Paul Duvigneaud - die als aanknopingspunten dienen om de allianties van disciplines in kaart te brengen die verschillende hybride stedenbouwkundige theorieën hebben doen ontstaan. Het onderzoek spoort de verschillende toepassingen van ecologische discoursen in de stedenbouw op en brengt de politieke aspecten van ecologisch stedenbouwkundig ontwerp aan het licht. Dit onderzoek bouwt daarom aan een kritische historische reflectie op ecologische stedenbouwtheorieën en geeft inzicht in de manieren waarop sociaal-ecologische ideeën en concepten tractie vinden in de stedenbouw en de stedelijke realiteit.