Een bestuurskader dat een digitale transformatie van de publieke administratie bevordert

Deze thesis tracht te onderzoeken welk bestuursraamwerk en welke gerelateerde factoren een digitale transformatie van de overheid faciliteren, met als doel het creëren van publieke waarde. Publieke administraties starten hun digitaliseringsinspanningen niet zomaar op vrijwillige basis, maar worden eerder gedwongen om actie te nemen op basis van een aantal maatschappelijke evoluties, zoals voortdurende technologische evoluties en de opkomst van disruptieve digitale technologieën, veranderende gebruikersverwachtingen over de diensten die worden aangeboden, en budgettaire moeilijkheden waarmee overheden en beleidsmakers worden geconfronteerd. Aangezien van overheidsdiensten wordt verwacht dat zij publieke waarde creëren, dienen zij deze maatschappelijke evoluties te volgen en gebruik te maken van de nieuwe disruptieve digitale technologieën. Om in deze veranderende context publieke waarde te creëren, investeren publieke administraties in een digitale transformatie. Een concept dat steeds meer aandacht krijgt van academici en beleidsmakers. Voor een digitale transformatie van de overheid is een kader nodig dat een dergelijke transformatie mogelijk maakt.

Op basis van een literatuuronderzoek zijn een aantal uiterst belangrijke, maar nog onvoldoende bestudeerde factoren geïdentificeerd die van invloed kunnen zijn op een digitale transformatie. Het onderzoek richt zich op vier factoren: (1) Interne coördinatie in een publieke administratie, (2) publieke waarden die door een publieke administratie worden nagestreefd, (3) de rol van multi-level governance en (4) de rol van gebruikersparticipatie. Vanuit theoretisch oogpunt kunnen deze verschillende factoren worden gerelateerd aan de (intra-)organisatorische en bestuurlijke laag die een digitale transformatie beïnvloedt (factor coördinatie), de politieke en institutionele laag die een digitale transformatie beïnvloedt (factor publieke waarden), en de bredere context waarin een publieke administratie functioneert en die een digital transformatie beïnvloedt (de factor multi-level governance en de factor gebruikersparticipatie). Voor dit onderzoek werd de Belgische federale overheid, dewelke is ingebed in België en de Europese Unie, als onderzoekscontext genomen.

De onderzoeksdoelstelling is onderzocht aan de hand van een algemene onderzoeksvraag en verschillende deelonderzoeksvragen. Het onderzoek naar en de antwoorden op deze deelonderzoeksvragen worden voorgesteld in de hoofdstukken 2 tot en met 6. In hoofdstuk 2 wordt onderzoek gepresenteerd naar de relatie tussen publieke waarden, de creatie van publieke waarde en e-governancebeleid van publieke administraties. Hoofdstuk 3 presenteert onderzoek naar de relatie tussen publieke waarden en de toegepaste coördinatie-instrumenten in e-governancebeleid. Hoofdstuk 4 is gericht op de organisatiestructuren en het gebruik van coördinatie-instrumenten in het geografisch e-governancebeleid. Hoofdstuk 5 presenteert onderzoek naar de rol van multi-level governance in de e-governancebeleid van publieke administraties. Hoofdstuk 6 vervolledigt het onderzoek naar de verschillende factoren door te kijken naar de relatie tussen publieke waarden en gebruikersparticipatiemethoden.

Op basis van het uitgevoerde onderzoek, de expertise opgebouwd als onderzoeker, de inzichten uit de academische literatuur en de validatie-interviews met deskundigen, is het Bestuursraamwerk ter facilitering van de Digitale Transformatie van de Publieke Administratie tot stand gekomen, als antwoord op de hoofdonderzoeksvraag en de onderzoeksdoelstelling. Het bestuursraamwerk bestaat uit vier op elkaar inwerkende faciliterende factoren, namelijk twee interne faciliterende factoren en twee externe faciliterende factoren. De twee interne faciliterende factoren zijn publieke waarden en coördinatie. De twee externe faciliteringsfactoren zijn gebruikersparticipatie en multi-level governance. Deze faciliterende factoren kunnen een direct en indirect effect hebben op de facilitering van de digitale transformatie. Een digitale transformatie van de publieke administratie zal – indien succesvol – leiden tot het creëren van publieke waarde. Deze creatie van publieke waarde kan een externe en een interne component hebben. Een evaluatie dienst plaats te vinden om te begrijpen in welke mate publieke waarde is gecreëerd, wat de rol van de digitale transformatie was bij het creëren van deze publieke waarde en hoe de faciliterende factoren hebben bijgedragen tot deze digitale transformatie. Tegelijkertijd dient te worden onderstreept dat de evaluatie een monitoringcomponent moet bevatten, om reeds tijdens het digitale transformatieproces en de creatie van publieke waarde te begrijpen of bepaalde aspecten verbetering behoeven. Een laatste aspect van het kader is het tijdsperspectief: De digitale transformatie, gefaciliteerd door de vier faciliterende factoren, is een voortdurend en eindeloos proces dat sterk afhankelijk is van de opkomst en impact van disruptieve digitale technologieën.

Dit proefschrift heeft bijgedragen aan de academische literatuur door een aantal factoren en hun relaties te bestuderen, alsook door deze informatie samen te brengen in een bestuursraamwerk dat beleidsmakers in de publieke administratie kan ondersteunen bij het faciliteren van een digitale transformatie binnen hun publieke administratie. Zoals in het proefschrift wordt aangegeven, moet worden onderstreept dat elke publieke administratie anders is en dat ook andere factoren (denk aan een gebrek aan middelen, bestaande wettelijke kaders etc.) een digitale transformatie kunnen beïnvloeden. Bijgevolg leidt dit onderzoek ook tot een aantal vervolgvragen die in toekomstige studies en onderzoeksactiviteiten aan bod kunnen komen. Zo kan men denken aan het bestuderen van andere faciliterende factoren, niet alleen binnen de Belgische federale overheid – het onderzoeksdomein van deze thesis – maar ook bij andere overheidsdiensten op nationaal, regionaal of lokaal niveau. Bovendien richt het onderzoek zich op een digitaal transformatieproces, terwijl publieke administraties zich tot nu toe vooral hebben gericht op e-government en e-governance processen. Ook deze relatie verdient meer aandacht in toekomstig onderzoek. Dit proefschrift heeft tot doel een beeld te schetsen van hoe een digitale transformatie van een publieke administratie kan worden gefaciliteerd en nodigt andere onderzoekers uit om verder te gaan met de zoektocht naar hoe een digitale transformatie kan worden vergemakkelijkt, aangezien wij – als gebruikers van diensten, alsook als burgers – daar het uiteindelijke genot van zullen hebben.