Strafrechtelijk beslag: digiproof en (multi)functioneel ?

Dit proefschrift gaat over het strafrechtelijk beslag. De regels die deze maatregel in de Belgische strafprocedure omkaderen, staan onder druk door de verschillende functies die de wetgeving en de rechtspraak aan de maatregel toeschrijven en door de voortschrijdende digitalisering. Het proefschrift wil daarom een alternatief kader uitwerken voor het strafrechtelijk beslag. Dat kader berust op drie normatieve pijlers: het moet de verschillende functies van het strafrechtelijk beslag kunnen vervullen, mensenrechtenconform en digitaliseringsbestendig of ‘digiproof’ zijn. De centrale onderzoeksvraag luidt: hoe moet in een strafrechtelijk vooronderzoek in Europese context een coherent en digiproof wettelijk kader voor de inbeslagneming en bewaring van zaken, onlichamelijke goederen en gegevens eruit zien opdat het beslag zijn verschillende functies kan vervullen met respect voor de mensenrechten? 

Het eerste deel, de anamnese, beschrijft de bredere context waarin dit proefschrift zich afspeelt. De eerste belangrijke tendens is de vermogensaanpak. Die staat centraal zowel in de strijd tegen georganiseerde criminaliteit als tegen terrorisme van de Europese Unie en had al meermaals een directe weerslag op de nationale beslagregelgeving. De andere tendens is de digitalisering en dematerialisering van de samenleving. Hierdoor verandert niet alleen de manier waarop misdrijven worden gepleegd, maar moeten speurders ook nieuwe instrumenten ter beschikking hebben om efficiënt criminaliteit te kunnen bestrijden. De anamnese werkt vervolgens de normatieve pijlers uit, licht de onderzoeksmethode toe en bakent het onderzoek af ten opzichte van andere onderzoeksmaatregelen in de strafprocedure en andere rechtstakken.

Het tweede deel, de diagnose, behandelt het huidige recht en de punten waarop dat tekortschiet. Het eerste hoofdstuk gaat in op de verschillende functies van het strafrechtelijke beslag. Oorspronkelijk was het beslag een bewarende maatregel met het oog op de overhandiging van het bewijsmateriaal aan de vonnisrechter. Later werd het beslag een belangrijke manier om de uitvoering van de verbeurdverklaring of de teruggave van goederen aan slachtoffers te waarborgen. Het Belgische Hof van Cassatie voegde aan die functies de stopzetting van misdrijven toe. Het tweede hoofdstuk onderzoekt in welke mate de regels voor die verschillende functies digiproof zijn. Zo doet de inbeslagname van cryptomunten niet alleen technische, maar ook juridische vragen rijzen. Het derde hoofdstuk bevat een analyse van de rechtspraak van zowel het Europees Hof voor de Rechten van de Mens als het Hof van Justitie. De relevante grondrechten, met name het recht op een eerlijk proces, het recht op een privéleven, het gegevensbeschermingsrecht, het recht op vrije meningsuiting en de bescherming van eigendom, komen per functie aan bod.

In het derde deel, de remedie, volgt tot slot een aanzet voor nieuwe regels die multifunctioneel en digiproof zijn. Enkele rechtsvergelijkende inzichten gaan het eigen voorstel per functie vooraf. De regels die de functies van het strafrechtelijk beslag in de Verenigde Staten en Nederland vormgeven, nemen daarin een belangrijke plaats in.