Het IKEA huis. Een alternatief perspectief op de moderne woning via commerciële woonmodellen

IKEA, ‘s werelds grootste meubelfabrikant, is een icoon van Westerse cultuur. Het is het onderwerp van uiteenlopend academisch, artistiek en populair debat, en werd voornamelijk onderzocht binnen domeinen als economie, semiotiek, branding en marketing. Toch lijkt het vanuit architecturaal oogpunt nog onderbelicht, een tekort waar dit doctoraatsonderzoek zich specifiek op richt. Doorheen de studie van historische kantelpunten en periodes—op basis van literatuuronderzoek, archiefdocumentatie, empirische observaties en mondeling geschiedenis—toont deze thesis hoe IKEA een belichaming is van architecturale verandering; van industrieel tot postindustrieel kapitalisme, en van modernisme tot postmodernisme. De case van IKEA vormt een uiterst dankbare lens om maatschappelijke en architecturale veranderingen in kaart te brengen, en dat van het midden van de twintigste eeuw tot vandaag.

Deze thesis stelt dat IKEA kan worden opgevat als een voorganger van een hedendaags systeem van neoliberaal ‘cognitive capitalism’. Dat laat ook architecturale sporen na, zij het niet zozeer in vormelijke of esthetische eigenschappen van architectuurproducten, maar eerder in de verbeelding ervan. Sinds haar oprichting als een postorder familiebedrijf in het Zweedse Älmhult in 1943 heeft IKEA met succes methodes ontwikkeld om virtuele facetten van kapitaal te exploiteren, en werd het een wereldspeler in het mediatiseren van huiselijke interieurs. Doorheen enkele casestudies volgt de thesis het historische traject van IKEA’s mediatechnieken, en spiegelt het dit aan gelijktijdige ontwikkelingen in Westerse architectuurgeschiedenis die een specifieke stempel drukten op huiselijke interieurs.

In plaats van een omvattende analyse te presenteren van de producten die IKEA maakte en verkocht, spitst de thesis zich toe op meer ontastbare aspecten van productie, zoals het ontwerp van consumptiepatronen en de totstandkoming van een ware “IKEA-cultuur”. Omwille van hun alomtegenwoordigheid en hun dualiteit (ze zijn zowel materieel als immaterieel), geven beide aspecten vorm aan wat hier “IKEA-land” genoemd wordt. Door IKEA’s impact op huiselijke interieurs te onthullen, beoogt het een paradigmatische verandering: een analyse van ontworpen producten wordt ingeruild voor een onderzoek naar het ontwerp van strategieën, zoals ingezet bij de volgende “mediërende objecten”: IKEA’s manipulatieve retoriek (WORD); de bedrijfscatalogus die de verbeelding van gebruikers prikkelt (FORMAT); fictionele totaalomgevingen (SCENE); de uitbreiding van bedrijfscultuur en afzetmarkten (IMAGE); en, tenslotte, het dynamische winkelconcept (STORE).

Deze thesis brengt een alternatieve geschiedenis van huiselijke ruimte, waarbij de commerciële speler IKEA vanuit de marge van architectuurgeschiedenis naar de voorgrond wordt gebracht. Zo benadrukt het IKEA’s rol als “andere” architecturale speler, en wil de thesis bijdragen aan breder onderzoek over interieurs vanuit een architecturaal oogpunt.