Kerkgebouw genereert publiek: Een actuele strategie voor de architectuurtheoretische herdefiniëring en de toegepaste herwaardering van de Vlaamse parochiekerk

Ondertitel:The Church Building’s Public Performance: a new strategy for the architectural theoretical redefinition and the applied revaluation of Flanders’ parish churches

Het proefschrift heeft als onderwerp de toekomst van de Vlaamse parochiekerken. Het definieert het kerkenprobleem als een vierledige uitdaging. (1) Er is een gebrek aan voorgangers voor de katholieke eredienst; (2) het kerkbezoek neemt gestaag af, maar voor bijzondere vieringen zoals doopsels en begrafenissen blijft de parochiekerk dienst doen voor een groot deel van de bevolking; (3) de kosten (zowel qua exploitatie als qua investeringen) met betrekking tot de parochiekerken stijgen; en (4) het risico op verval van de kerken neemt toe, hoewel dat via de doorgaans goede zorgen door de kerkfabrieken (een systeem dat quasi uniek in de wereld is) te overzien blijft. De volledige uitdaging echter is niet alleen via cijfers te begrijpen: politici en erfgoedexperts dreigen het kerkenprobleem te generaliseren en oplossingen, tot herbestemming toe, te projecteren die in feite geen antwoord zijn op de concrete situaties in de Vlaamse parochies. Vandaag is het daarom nodig om het kerkenprobleem te zien als een breed-maatschappelijk en steeds gesitueerd probleem. Het kerkenprobleem is te complex, te specifiek en telkens te lokaal om een generalistische aanpak voor te stellen die gebaseerd is op a priori categorieën. Dat leidt tot de volgende dubbele onderzoeksvraag: welke strategische aanpak van het bestaande kerkprobleem leidt tot zowel een architecturale herdefiniëring als een conviviale herwaardering van het kerkgebouw? Dit onderzoek tast een mogelijk spoor af; het vindt daarvoor inspiratie in de Actor-Network Theory en de spatial-agencypraktijk en - theorie (of: de expliciet maatschappelijk geëngageerde architectuur), twee kennisdomeinen die complexiteit, specificiteit en het lokale aspect steeds incalculeren en daarenboven theorie en praktijk niet zien als gescheiden werelden. Ook veldonderzoek speelt een belangrijke rol in dit onderzoek; er is gekozen voor de Schulense Sint-Jan de Doperkerk (Schulen is een deelgemeente van het Limburgse Herk-de-Stad) als casestudy. Het onderzoek werkt een strategie voor de Vlaamse parochiekerken uit die meer pragmatisch is en meer op de praktijk gericht dan wat verschillende experts ter zake voorstellen; het brengt aanknopingspunten, ' propositions' (naar de Franse filosoof en socioloog Bruno Latour), in kaart die het kerkgebouw zelf aanbiedt. Om dat te verwezenlijken bouwt het onderzoek eerst een brede definitie - een dikke beschrijving - op van wat het kerkgebouw is door na te gaan wat het kerkgebouw werkelijk doet of teweegbrengt (herdefiniëring). Aan de hand van de aanknopingspunten articuleert de tekst mogelijke invullingen voor het kerkgebouw (herwaardering). In hoofdzaak bestaat het proefschrift uit drie delen: (1) een status quaestionis met betrekking tot het debat over de toekomst van de parochiekerken, met de nadruk op Vlaanderen, (2) een nieuw (theoretisch) onderzoekskader dat voortkomt uit een kritiek op hoe experts denken over de parochiekerken en dat steunt op het spatial-agencydiscours en op hedendaagse sociale theorie, en (3) de uitwerking van een methodiek of een protocol om het kerkenprobleem praktisch te behandelen, gebaseerd op het nieuwe onderzoekskader en uitgewerkt als een constante wisselwerking van theorie en praktijk. Dat is de wijze waarop de dubbele onderzoeksvraag onderzocht werd. Doorheen het onderzoek verschijnt nevenbestemming, als een aanpak die (pragmatisch) voortbouwt op wat al voorhanden is, méér als oplossing dan harde herbestemming. Dat betekent niet dat het zinvol is om herbestemming op voorhand uit te sluiten. Via dorpsvergaderingen, enquêtes, publieke acties in het kerkgebouw en ontwerpend onderzoek en participatiesessies aan de hand van grote maquettes werd de maatschappelijke performance van de Schulense parochiekerk onderzocht en werden mogelijke toekomstige invullingen getest. De praktijk voedde in die zin de strategie evenveel als de theorie. Meer nog: de praktijk weerlegde belangrijke delen van de bestaande theorie rond de toekomst van de parochiekerken.

Jaar van publicatie:2013

Trefwoorden:parish churches, issue, actor, forum, spatial agency, involving people

Toegankelijkheid:Open