De rol van bestuur in het (her)produceren van ineffectieve rampenpreventie: Lessen voor grondverschuivingen in Oeganda en Kameroen

Rampenonderzoek is een gevestigd onderzoeksveld waarbij elke dag het aantal wetenschappelijke artikels stijgt. De blootstelling van mensen en hun omgeving aan gevaren stijgt nog steeds sneller dan hun kwetsbaarheid daalt ondanks de sterke vooruitgang in kennisopbouw en een immense groei in investeringen en instellingen gerelateerd aan rampen. Er bestaan dus verschillende kloven in en tussen kennis, beleid en praktijk omtrent rampenpreventie door risicobeperking. Sterker nog, het lijkt alsof rampenpreventie zijn doel mist aangezien de risico’s voor natuurlijke gevaren blijven stijgen in plaats van te dalen. Het doel van deze doctoraatsthesis is om deze kloof te begrijpen en te overbruggen aan de hand van grondverschuivingen, een gevaar dat relatief weinig bestudeerd is.
Op basis van een literatuurstudie rond risicobeperking voor grondverschuivingen identificeren we de hiaten in en tussen kennis, beleid en praktijk in rampenbeheer voor grond-verschuivingen. Deze literatuurstudie toont aan dat de component die het meest aanbevolen wordt in het rampenbeheer voor grondverschuivingen ‘het risicobeheer en het verlagen van de kwetsbaarheid’ is. De meest toegepaste component daarentegen is ‘het bestuderen van risico’s’, voornamelijk toegespitst op ‘gevaren’. Verder bevestigt deze studie het hardnekkige overwicht van de harde wetenschappen in het onderzoek naar grondverschuivingen.
Onderzoekers en hulpverleners zien rampenpreventie door risicobeperking in toenemende mate gezien als een bestuurstaak. We erkennen dat bestuur een complex gegeven is. Bestuur wordt immers beïnvloed door de interactie tussen verschillende spelers en instellingen, de geografische plaats en hun fysieke toestand, de fase in de rampencyclus, het type van gevaar, en de schaal. Recente inzichten in onderzoeksvelden zoals ‘rampenpolitiek’, ‘wetenschap en technologie studies’, ‘netwerkbestuur’ en ‘discoursanalyse’ worden gebruikt om de literatuur rond rampenbestuur verder uit te spitten. Verder beantwoorden we ook de vraag om onderzoek rond rampen te heroriënteren naar schaalgevoelige en politieke analyses.
De hiaten in en tussen kennis, beleid en actie in rampenpreventie worden bestudeerd aan de hand van enkele dieptecasestudies rond rampenbestuur. Deze casestudies werden geselecteerd in Sub-Sahara Afrika, een regio waar nog relatief weinig onderzoek plaatsvond naar en die gevoelig is aan grondverschuivingen. Op basis van empirisch onderzoek in Oeganda en Kameroen, identificeren we enkele inzichten voor specifieke voorbeelden van rampenpreventie voor grondverschuivingen, zoals bijvoorbeeld platformen voor rampenpreventie in Oeganda en risicozonering in Kameroen. Wat de rampen-platformen in het Rwenzori gebergte (Oeganda) betreft, tonen we aan dat deze horizontale gedecentraliseerde bestuursvormen gebruikt worden door de heersende partij om hun macht te centraliseren op nationaal niveau. Deze tactiek leidt tot een ongelijke risicospreiding voor de lokale bevolking, bijvoorbeeld door de schuldvermijding van een mogelijke ramp of door het overslaan van administratieve niveaus in de zoektocht naar hulpmiddelen. Bijgevolg zijn gedecentraliseerde platformen geen blauwdruk voor rampenpreventie ondanks het feit dat ze zo worden geportretteerd door internationale conventies rond rampenpreventie. Wat de risicozonering in de stad Limbe (Kameroen) betreft, tonen we aan dat het huidige beleid wordt getypeerd door ad-hoc risicostudies en een gebrekkige rechtshandhaving wat leidt tot een risicostijging i.p.v. een -daling. Deze perverse effecten worden deels veroorzaakt door sociaal-politieke drijfkrachten zoals het gebruik van een post-politiek discours door de nationale en lokale autoriteiten om rampenpreventie te promoten en toe te passen. Post-politiek discours wordt beschreven als het voorstellen van een ramp als een puur technisch en apolitiek probleem. Hierdoor wordt het moeilijk voor burgers om de voorgestelde maatregelen voor rampenpreventie te betwisten.
Verder ontwikkelen we ook een methode om risicoverlagende maatregelen voor grondverschuivingen te vinden, hetgeen momenteel ontbreekt in de wetenschappelijke literatuur. Deze methode is gebaseerd op een pilootstudie in de regio rond het Rwenzori-gebergte in West-Oeganda. We stellen een sociale multi-criteria evaluatie voor die gebaseerd is op zowel lokale als wetenschappelijke kennis. Deze methode combineert een participatieve tweefase multi-criteria analyse met een institutionele analyse voor zijn ontwerp en een discoursanalyse voor zijn interpretatie.
Tenslotte erkennen we de belangrijke rol die bestuur speelt in het (her)creëren van ineffectieve risicoverlaging voor grondverschuivingen aan de hand van verschillende voorbeelden doorheen het doctoraat. Op basis van dit doctoraatsonderzoek worden diverse gevolgen, reflecties en toekomstige onderzoekspaden geïdentificeerd zowel voor grondverschuivingen specifiek als voor rampenpreventie in het algemeen.