Mind the Gap: Sartres anarchie van denken en vrijheid

Een van de vruchtbaarste en meest centrale inzichten van Sartre is dat het bewustzijn pure openheid is. Dat houdt in dat we het bewustzijn niet mogen opvatten als een innerlijkheid, als mijn bewustzijn, maar wel als een absoluut en onpersoonlijk gegeven dat niet meer is dan de betrokkenheid op objecten die niet dat bewustzijn zelf zijn - intentionaliteit. Omdat het bewustzijn geen fundament (Gr.: an-archè, letterlijk ‘geen origine’) heeft noemt hij het absoluut;  het is de noodzakelijke en voldoende voorwaarde voor zichzelf. Het is identiek aan zichzelf en tegelijkertijd is het een niets, de kloof tot zijn object. Wanneer men het probeert te grijpen, in te vullen, betekenis te geven, ontsnapt het steeds, precies omdat het de voorwaarde van de aspiratie is. Dit elegante en schijnbaar eenvoudige idee heeft radicale consequenties die men niet alleen in het filosofische, literaire en dramaturgische werk van Sartre, maar ook in zijn relaties en engagementen kan terugvinden. Terwijl existentialisme en marxisme wél onderwerpen van filosofische reflectie voor hem waren en hij zich er, op basis van die veranderende reflectie, op bepaalde manieren toe verhield, zouden we met hem kunnen zeggen dat hij altijd een anarchist is geweest. In mijn onderzoek wil ik Sartres anarchisme begrijpen door de hieraan verwante idee van vrijheid te thematiseren. 

Als Sartre het over la réalité humaine heeft, spreekt hij afhankelijk van de context over het pour-soi, conscience en liberté. In zijn vroege werken (tot en met L’être et le néant) identificeert hij de mens als vrijheid. Vrijheid is de voorwaarde voor zingeving en is zelf onvoorwaardelijk; l'homme est condamné à être libre. Het is later, te beginnen met Réflexions sur la question juive en vervolgend in Critique de la raison dialectique, dat hij contingente voorwaarden voor de vrijheid (le pratico-inerte) zal opnemen in zijn filosofische reflectie. In zijn ontwikkeling als marxist lijkt hij het mogelijk te maken om te spreken over een gradatie van vrijheid. Kan hier nog sprake zijn van de décalage die in zijn vroege werk centraal stond? Zo ja, hoe verzoent hij dat met het marxisme? En wat bedoelt Sartre wanneer hij zegt dat hij altijd anarchist is gebleven?