The making of transregional Catholicism Print culture in the Archdiocese of Cambrai (1559-1659)

Dit proefschrift bestudeert de publicatie van religieuze boeken in de kerkprovincie Kamerijk in de periode 1559–1659. Deze kerkprovincie (opgericht in 1559) omvatte bijna alle Franstalige (of Waalse) gewesten van de Habsburgse Nederlanden. De ligging van de regio op de grens tussen het koninkrijk Frankrijk en de territoria van de Spaanse Habsburgers bracht langdurige militaire conflicten met zich mee die het economische leven van de regio ontwrichtten en in de tweede helft van de 17de eeuw leidden tot ingrijpende grensverschuivingen. Maar tegelijk waren grenssteden als Atrecht, Kamerijk en Cateau-Cambrésis ook centra van diplomatie waar werd onderhandeld over vrede. Bovendien maakte de ligging van de kerkprovincie haar ook tot een vluchtoord voor katholieken uit Frankrijk, Engeland en de Nederlanden, die in de late 16de eeuw werden geteisterd door religieuze conflicten. In wezen was de kerkprovincie een doorgangszone tussen de Britse Eilanden in het oosten, het Heilig Roomse Rijk in het westen, Vlaanderen en Brabant in het noorden en Frankrijk in het zuiden. Ze was niet alleen een strijdtoneel, maar ook – en vooral – een knooppunt van transregionale uitwisselingen in het vroegmoderne Europa.

Rekening houdend met de specifieke ligging van de kerkprovincie onderzoekt dit proefschrift hoe contacten, mobiliteit en transfers over de grenzen heen de katholieke boekproductie in de regio hebben gevormd en veranderd in de eeuw tussen het ontstaan van de kerkprovincie in 1559 en de Vrede van de Pyreneeën van 1659, die een aanzienlijk deel van haar grondgebied aanhechtte bij het koninkrijk Frankrijk. De nadruk ligt daarbij op de volgende drie thema’s: (1) hoe de ligging aan de grens tussen Frankrijk en de Habsburgse Nederlanden de boekproductie in de kerkprovincie beïnvloedde, (2) op welke manieren en in welke mate katholieke vluchtelingen in de regio gebruik maakten van de faciliteiten van lokale drukkershuizen om hun religieuze en politieke doelen te dienen, zowel in hun thuisland als in hun gastsamenleving en (3) hoe de kerkprovincie functioneerde als een doorgeefluik voor innovatieve religieuze literatuur tussen Frankrijk, Spanje, Italië, de Habsburgse Nederlanden, de Britse Eilanden en het Heilig Roomse Rijk. Op die manier komen de verschillende actoren betrokken bij de transregionale uitwisseling van katholieke literatuur (auteurs, vertalers, uitgevers, religieuze orde, vluchtelingen, patroonheren/-dames, …) aan bod. Daarnaast wordt duidelijk dat de katholieke literatuur in de vroegmoderne periode, ondanks de niet-aflatende pogingen van vorsten om hun greep op de kerkelijke structuren en hiërarchie te verstevigen, een heel universeel karakter behield.

De negen hoofdstukken van dit proefschrift behandelen diverse aspecten van de boekproductie in de kerkprovincie. Hoofdstuk 1 verklaart de gouden tijd van de drukpers in de regio in de vroege zeventiende eeuw. Hoofdstuk 2 reconstrueert het handelsnetwerk van plaatselijke boekhandelaars, aan de hand van boekhandelscatalogi, het archief van de firma Plantin-Moretus in Antwerpen en de catalogi van de boekenbeurs van Frankfurt. Hoofdstuk 3 onderzoekt hoe de ligging nabij de Franse grens de boekproductie heeft beïnvloed. In hoofdstukken 4 en 5 wordt nagegaan hoe en in welke mate katholieke vluchtelingen gebruik maakten van de drukpersen in de kerkprovincie. Het verhaal van katholieke vluchtelingen afkomstig uit de Nederlanden, Frankrijk en van op de Britse Eilanden wordt daarbij geïntegreerd. Hoofdstukken 6 en 7 belichten de bijdrage van vertalingen en vertalers tot de transregionale transfer van katholieke literatuur binnen de context van Katholieke Hervorming. Hoofdstukken 8 en 9 bestuderen ten slotte hoe boeken geschreven door zowel lokale auteurs als Britse katholieken die in de kerkprovincie verbleven zich verspreiden over grote delen van Europa.