De zinnigheid van gemeenschapsvorming. Een educatieve onderzoeksoefening van de Brusselse Zinneke Parade

In dit onderzoek gaan we op zoek naar de zin en betekenis van gemeenschapsvorming in een wereld die gekenmerkt wordt door diversiteit en stedelijkheid. Vandaag de dag leven we met steeds meer verschillen steeds dichter bij elkaar en de vraag die zich daarbij aandient is hoe we op een goede manier kunnen samenleven. We ondernemen dit onderzoek aan de hand van de casus van de Brusselse Zinneke Parade. Zinneke Parade is niet alleen een tweejaarlijkse optocht in Brussel. Het is een maandenlange intensieve samenwerking van divers samengestelde groepen in de wijken van Brussel.

We vertrekken in dit onderzoek vanuit een fundamentele bevraging van de idealen van gemeenschap en gemeenschapsvorming. We gaan er niet langer van uit dat we kunnen vastleggen wat de goede manier van samenleven zou zijn, om die manier van samenleving vervolgens in allerlei gemeenschapsvormende praktijken te realiseren. We denken dat deze manier van denken over gemeenschapsvorming problematisch is in samenleving die gekenmerkt wordt door diversiteit en stedelijkheid, en dat gemeenschap zich niet meer laat realiseren als een maakbaar ideaal.

Uitgangspunt van dit onderzoek is een herdenking van het ideaal van gemeenschap. We begrijpen gemeenschap als het betrokken zijn van verschillende mensen op elkaar, dat niet gerealiseerd kan worden als een project of plan. Voor het herdenken van gemeenschap vonden we inspiratie bij Jean-Luc Nancy die gemeenschap opvat als een niet-operatieve gemeenschap en als een bestaansconditie die ons doordringt, maar die ook ontsnapt aan elke mogelijke definitie.

Het herdenken van gemeenschap als een gedeeld en tegelijk verdeeld bestaan, als een uitstaan naar elkaar, heeft een grote impact op onze manier van onderzoek doen. We kunnen gemeenschapsvorming niet meer onderzoeken als het wel of niet succesvol tot stand brengen van een op voorhand bepaalde ideale vorm van gemeenschap. Het onderzoeken van gemeenschapsvorming vatten we op als het traceren van hoe het samenleven in diversiteit in de praktijk vorm krijgt. Onderzoek naar gemeenschapsvorming vatten we op als het zichzelf laten uitdagen door de praktijk om nieuwe vormen van gemeenschap te ontdekken en om nieuwe vormen van gemeenschap op begrip te brengen.

In dit onderzoek verdiepen we ons in de workshops en de optocht van de Brusselse Zinneke Parade. Wij registreerden talloze workshops waarin mensen samen aan de slag zijn om de parade op te bouwen en we maakten video-opnames van de parade zelf. Deze registraties helpen ons om nieuwe vormen van gemeenschap te traceren en onder woorden te brengen. De workshop toont zich in ons onderzoek als de plaats waar het samenwerken bepaald wordt door het proces van vormgeven. Het toont ons hoe het creatief vormgeven aan kostuums, wagens, choreografieën, etc. ook vorm geeft aan het samenzijn. De parade in het centrum van Brussel toont een nieuwe vorm van paraderen. Het samenzijn in deze parade kan opgevat worden als een stedelijk samenzijn dat verschilt van klassieke identiteitsparades, carnavalparades of commerciële parades.

Onze zoektocht leidt tot de conclusie dat gemeenschapsvormende praktijken alles te maken hebben met de zin van het samenleven in de condities van diversiteit en stedelijkheid. We stellen voor om de pedagogie van gemeenschapsvorming op te vatten als een pedagogie van blootstelling aan de zin van het samenleven. We noemen praktijken die ons blootstellen of confronteren met de zin van het samen bestaan met anderen pedagogisch. Deze zin is niet meer een bedachte zingeving, maar een ervaring van samenleven die uit zichzelf zin geeft en elk rationeel plan overstijgt. Op basis van ons onderzoek naar Zinneke Parade suggereren we drie interventies die praktijkwerkers kunnen doen om ons bloot stellen of te confronteren met zin die voortkomt samenzijn. We noemen deze drie interventies mensen in een mêlee brengen, de wereld beschikbaar maken en gestes opwekken.