Little Flanders beyond Wales : a landscape archaeological study of row settlements in the British Isles and the County of Flanders

Ondertitel:Klein Vlaanderen in Wales : een landschapsarcheologische studie naar rijnederzettingen in de Britse Eilanden en het Graafschap Vlaanderen

Dit doctoraat vormt een bijdrage aan het onderzoek naar rurale nederzettingslandschappen in het Graafschap Vlaanderen en het zuiden van Wales. Tijdens de volle middeleeuwen (tiende tot midden-dertiende eeuw) intensifieerde de menselijke impact of het landschap en breide deze uit naar voorheen minder ontgonnen gebieden. Ontginningsassen en het ab nihilo stichten van nieuwe boerderijen en rijnederzettingen als centra voor de ontginningen van het landschap werden als belangrijke structurerende aspecten beschouwd binnen het Graafschap Vlaanderen. Slechts enkele van deze rijnederzettingen werden onderzocht, maar historisch onderzoek geeft aan dat de inwoners wettelijke, sociale en economische privileges ontvingen. Daarnaast migreerden mensen, die omschreven werden als U+2018VlamingenU+2019, binnen Europa om nieuwe nederzettingen te stichten en landschappen te ontginnen buiten het Graafschap Vlaanderen. De meest uitgebreid beschreven Vlaamse nederzettingen in contemporaine kronieken bevonden zich in het zuiden van Wales, in de cantrefi Rhos en Dungleddy (beiden onderdeel van het huidige Pembrokeshire). Volgens de overlevering zouden deze Vlamingen het pad geëffend hebben voor latere Engelse nederzettingen, die zorgden voor een geheel eigen karakter van de regio omschreven als U+2018Klein Engeland in WalesU+2019. Dit wordt tegenwoordig echter sterk genuanceerd. De enige indicaties voor een Vlaamse aanwezigheid zijn toponiemen die verwijzen naar persoonsnamen van locatores. Er wordt verondersteld dat deze locatores nederzettingen stichtten met sterke vormelijke overeenkomsten met gestichte rijnederzettingen in het Graafschap Vlaanderen. Ondanks suggesties van een Vlaamse oorsprong voor dit nederzettingstype in het zuiden van Wales, ontbreekt vergelijkend onderzoek alsook de incorporatie van Vlaamse data. Bovendien zorgt het sterk urbane karkater van het hedendaagse Vlaamse nederzettingslandschap voor een gebrek aan archeologische data met betrekking tot gegroepeerde nederzettingen, waarvan velen nog steeds bewoond worden. Het doel van dit doctoraat is om aan te tonen dat een cross-disciplinaire landschapsarcheologische aanpak het potentieel heeft om nieuwe inzichten te verkrijgen omtrent het karakter en de ontwikkeling van gestichte rijnederzettingen tijdens de volle middeleeuwen in het Graafschap Vlaanderen, alsook omtrent de verplaatsing van dit specifiek nederzettingssysteem naar het zuiden van Wales. Daarbij wordt gesteld dat, net zoals andere vormen van materiële cultuur, landschappen mede gevormd worden door hun socio-culturele context en deel uitmaken van de habitus van een individu. Gelijkenissen en veranderingen in nederzettingssystemen en morfologiëen kunnen daardoor dus verwijzen naar de manier waarop ideeën omtrent ruimtelijke planning werden verplaatst of aangepast om veranderingen in fysieke en sociale omstandigheden in nieuwe gebieden het hoofd te bieden. De doelstellingen zijn tweeledig. Eerst wordt een comparatief kader opgesteld voor de rijnederzettingen in het Graafschap Vlaanderen. Dit omvat de primaire identificatie van de geografische en chronologische spreiding van rijnederzettingen in het graafschap op basis van historisch kaartmateriaal, de integratie van de groeiende archeologische dataset aan rurale nederzettingen en veldwerk op de verdwenen nederzetting Nieuw-Roeselare in het noorden van het graafschap. Ten tweede worden voormalige nederzettingsmorfologiëen in het zuiden van Wales geïdentificeerd en gekarteerd. Op die manier kan vergelijkend onderzoek naar de metrische en morfologische eigenschappen van rijnederzettingen in beide regioU+2019s uitgevoerd worden. Het doel daarbij is niet om te bewijzen dat er daadwerkelijk migratie plaatsvond, maar om na te gaan in welke mate tradities in ruimtelijke planning zich verplaatsten, alsook te begrijpen welke processen plaatsvonden in relatie tot de culturele en/of sociale context van de immigranten. Dit onderzoek toont aan dat regionale en chronologische variaties in het voorkomen van rijnederzettingen binnen het Graafschap Vlaanderen in relatie staan tot andere types rurale nederzettingen en de groeiende urbane centra en bovendien afhankelijk zijn van verschillen in socio-economische context, omgevingsfactoren, (historische) manieren van exploitatie, politieke machtsverhoudingen en eigendomsstructuren. Op basis van de kartering van rijnederzettingen en de archeologische data kunnen rijnederzettingen echter gelinkt worden aan de exploitatie van voorheen minder ontgonnen gebieden. Voorts wordt een brede waaier aan afmetingen aangetroffen, zowel binnen als tussen het Graafschap Vlaanderen en het zuiden van Wales. Hierdoor kan niet één algemeen systeem worden geïdentificeerd. Significante vormelijke gelijkenissen suggereren echter dat een algemeen idee omtrent het nederzettingsconcept voorkwam en gelinkt kan worden aan de activiteiten en gewoonten van de locatores. Deze nederzettingsvorm is echter sterk gelinkt aan de ontginningsactiviteiten van die locatores en is niet uniek voor het Graafschap Vlaanderen. Daarom kan het niet als U+2018VlaamsU+2019 worden beschouwd. Bovendien ontbreken ook expliciete culturele drijfveren voor het gebruik van dit type nederzetting. De verplaatsing van dit systeem naar Wales kan daarom hoofdzakelijk als de uitdrukking van de sociale status van de locatores worden beschouwd als leden van een Anglo-Normandische elite tegenover de Welshe bevolking die beschouwd wordt als U+2018de andereU+2019. Aangezien nederzettingslandschappen echter onderdeel vormen van de habitus, kan gesteld worden dat de toepassingen ervan daarnaast ook een onbewuste uitdrukking is van een culturele identiteit in de context van ab nihilo stichtingen. In het algemeen maakt dit onderzoek duidelijk dat de cross-disciplinaire landschapsarcheologische aanpak om rurale nederzettingen te bestuderen zeer effectief is en verder dient uitgebreid te worden in toekomstig archeologisch onderzoek, zowel in Vlaanderen als in Wales.

Jaar van publicatie:2020

Toegankelijkheid:Embargoed