Settelen met water. Een landschaps-stedenbouwkundig onderzoek in de Sabana van Bogotá

De huisvestingsvraag neemt in Bogotá, net als in andere Latijns-Amerikaanse steden, dagdagelijks toe, terwijl het algemeen woningtekort sowieso al een onopgelost probleem blijft. Overstromingsgebieden langs de Bogotá rivier staan dan ook onder steeds grotere verstedelijkingsdruk, onder andere goedkope woningbouw, terwijl deze gebieden feitelijk nodig zijn om overstromingen op te vangen, welke bovendien verwacht worden toe te nemen door klimaatsveranderingen. Het proefschrift ‘Settelen met Waters. Een Landscape Urbanism Onderzoek in de Sabana van Bogotá’ onderzoekt hoe de momenteel gecontesteerde relatie tussen water, nederzetting en productieve landschappen een constructief samenspel kan worden. Het onderzoek ontwikkelt meerschalige tools voor adaptatie en omgang met  klimaatsveranderingen en om stelt ruimtelijke oplossing voor voor de steeds toenemende vraag naar verstedelijking. 

De thesis is een ontwerpend onderzoek. In het proefschrift werden enkele stappen gezet. Parallel werk werd vervolledigd om een atlas van het territorium op te bouwen. Deze bestaat hoofzakelijk uit iconografisch materiaal, dat wel uitgebreid wort geduid in onderschriften. Een literatuuronderzoek en archiefonderzoek/datacollectie werd aangevuld met veldwerk om interpretatieve cartografie in plan en snede mogelijk te maken. Uiteindelijk werden de onderzoeksvragen getest/beantwoord met ontwerpend onderzoek in twee gevalstudies. Een eerste voorlopige benadering van de meerschalige ontwerpstrategieën en concepten werden ontwikkeld in twee internationale ontwerpworkshops en drie masterproeven. 

De atlas construeert een visueel narratief dat de complexiteit illustreert van Bogotá’s Sabana landschap om vervolgens het potentieel te testen van de hydraulische structuren om de stad mee te structureren. De atlas is opgedeeld in vijf hoofdstukken. 

Hoofdstuk 1 brengt de probleemstelling en bespreekt de voornaamste uitdagingen inzake klimaatsveranderingen en verstedelijking in de regio. 

Hoofdstuk 2 analyseert de historisch ontwikkelde relatie tussen water en nederzettingsstructuur over vier periodes, de pre-koloniale, de koloniale, de moderne en de hedendaagse. Water is het voornaamste landschapselement van de Sabana van Bogotá, maar vandaag is het zowel mentaal als fysisich naar de achtergrond verdrongen. De cartografische oefening onthult deze veranderende en complexe verhouding alsook de wijze waarop dit het landschap stap voor stap vormgaf. 

Hoofdstuk 3 ontwikkelt ontwerpstrategieën gebaseerd op het landschap en nieuwe huisvestingstypologieën die tegelijkertijd waterhuishouding en sociale huisvestingsproblemen adresseren. Het reflecteert over de notie ‘Settelen met Waters’ als een alternatief voor onduurzame verstedelijkingsmodellen. Om de weerbaarheid van het landschap van de Sabana van Bogotá te versterken zouden stadsweefsels de spons-conditie van het overstromingsgebied moeten herstellen. De landschapstypologieën ontwikkeld in deze thesis, tonen hoe deze conditie opnieuw kan worden gerealiseerd in twee snedes die de typische variaties van het overstromingsgebied definiëren in termen van geomorfologie en huisvestingsproductie. 

Hoofdstuk 5 bediscussieert de voornaamste bevindingen. Het evalueert de performantie van het voorgestelde watersysteem voor elke site in relatie tot het hydrologische functioneren van Bogotá’s waterscheiding. Het bekijkt ook de uitdagingen voor de implementatie van de ontwerpstrategieën gelet op de specifieke planningscontext van de regio. Tenslotte bediscussieert het hoe de voorgestelde ontwerpstrategieën zouden kunnen geïntegreerd worden met andere stedelijke agenda’s, bijvoorbeeld inzake mobiliteit en sociale infrastructuur. 

Doorheen deze thesis wordt ‘Settelen’ verstaan als ‘een permanente plek innemen’, ‘tot een overeenkomst komen’, of ‘omgaan met’. Deze variatie in betekenissen is vertaald in ontwerpconcepten om zo om te gaan met ruimtelijke vraagstukken van water en nederzetting. Settelen resoneert met het zich inschrijven in een omgeving, zich inkapselen, neerdalen, tot rust komen, welke corresponderen met een verticale operatie. Dit verklaart eveneens de selectie van de snede als een instrument in deze ontwerpexploraties, aangezien de snede veel meer toelaat om de plaats van een plek in de watercyclus te verstaan en visualiseren, te negotiëren, tussen water en land, en om topografische manipulaties te definiëren die antwoorden op specifieke condities van de site (bodems, watertafel en vegetatie) om veilige niveaus te creëren voor huisvesting en infrastructuur. 

De gevalstudies demonstreren hoe een waterstructuur kwalitatieve en kwantitatieve waterproblemen kan oplossen, en tegelijkertijd een ruimtelijk raamwerk aanleveren voor nieuwe huisvestingsweefsels. In de eerste gevalstudie, Funza-Mosquera, steunt ‘Settelen met Water’ op een zorgvuldige lezing van het fijnmazige irrigatienetwerk om na te gaan hoe het een parcelleringssysteem zou kunnen worden voor zowel innovatieve landbouweconomieën als voor huisvestingstypologieën die werken met het eb en vloed en de waterniveaus van de rivier. Settelen wordt hier verstaan als nederzetten, bewonen, leven op en van het water. In de tweede gevalsstudie, Funza impliceert ‘Settelen met waters’ de creatie van voldoende ruimte voor extreme veranderingen die gepaard gaan met de dynamieken van de rivier (welke zullen toenemen ten gevolge van klimaatsveranderingen), terwijl op hetzelfde moment huisvesting en publieke voorzieningen gecreëerd worden die werken met deze dynamieken. Settelen, word hier verstaan als tot een overeenkomst komen, een geschil beslechten tussen zaken, in dit geval: met het water. 

“Settelen met waters” test de mogelijkheid van alternatieven voor hedendaags watermanagement, productieve landschappen en huisvestingsparadigma’s aan de hand van deze twee gevalstudies.