< Terug naar vorige pagina

Project

Schuld of zonde? Juridisch-theologische wortels van de morele verwarring in de Europese schuldencrisis

NL WETENSCHAPPELIJK

Het FWO-onderzoeksproject “Schuld of zonde?” gaat uit van de hypothese dat de actuele morele verwarring over schuld en krediet tot meerdere eeuwen voor de huidige Europese schuldencrisis teruggaat, en zelfs voor de opkomst van de klassieke economische wetenschap in de 18e eeuw gesitueerd moet worden. Het neemt aan dat, net in de periode dat moderne markten en staten aan het ontstaan waren (16e en 17e eeuw), het principe dat men schulden moet terugbetalen en zich aan zijn beloften moet houden door moraaltheologen en juristen verheven werd tot een fundamenteel principe van de regulering van markttransacties. Het doel van het project is om de manier te verduidelijken waarop moraal, recht en financiën samenkwamen in een doorslaggevend stadium binnen de ontwikkeling van het Europese juridische en economische denken. Dit doel zal bereikt worden door een analyse van enkele belangrijke, hoofdzakelijk in het Latijn geschreven geschriften over het verbintenissenrecht van juristen en theologen in de periode van 1400 tot 1700. Zowel katholieke als protestante auteurs hebben een indrukwekkend corpus van morele en juridische literatuur gecreëerd dat regulering en advies wou geven aangaande elk aspect van het dagelijkse leven, waaronder dus ook de relaties tussen schuldeisers en schuldenaren. Bijzonder interessant is dat een complex kader aangeboden werd om het opkomende en steeds globaler optredende kapitalisme te reguleren, door de noodzaak te benadrukken van de inachtname van bepaalde morele principes door alle economische actoren die begaan waren met hun zielenheil.

De vroegmoderne debatten en houdingen tegenover ‘schuld’ zullen onderzocht worden aan de hand van de werken van specifieke auteurs binnen de historische context waarin zij actief waren. Hoewel de geschriften over schuld en contracten van beroemde auteurs als Thomas van Aquino, Francisco de Vitoria of Leonardus Lessius belangrijke teksten op de achtergrond zullen vormen, zal in ons doctoraat de focus gelegd worden op het  juridische, morele en economische denken van Konrad Summenhart (c. 1458-1502) professor in de theologie aan de universiteit van Tübingen, wiens indrukwekkende werk over de contracten, het ‘Septipertitum opus de contractibus pro foro conscientiae atque theologico’ (c. 1500), een vergaande invloed heeft uitgeoefend op Spaanse theologen van de school van Salamanca, die veelvuldig verwijzingen naar zijn werk gemaakt hebben. Desalniettemin is de omvang van het onderzoek dat over zijn werk over de contracten vanuit juridisch oogpunt verricht is vrij beperkt, waardoor het belangrijk wordt om zijn werk voor het eerst systematisch en diepgaand te analyseren en het zowel in zijn tijdsgewricht als in de ideeëngeschiedenis te situeren. Hiervoor zal het noodzakelijk zijn om ook de werken te bestuderen die Summenhart zelf beïnvloed hebben, zoals de werken van Jean Gerson, Mattheüs van Krakau of Johannes Nider, theologen en voorgangers die eveneens zelfstandige traktaten over verbintenissenrecht geschreven hebben. Daarnaast is het eveneens nodig om een blik te werpen op Summenharts invloed op latere auteurs uit de school van Salamanca. Deze uitbreiding van het onderwerp zou ons bovendien kunnen toelaten om onze aandacht te richten op, bijvoorbeeld, de Poolse priester en jurist Stanislaw Zaborowski (1470/1477-1530), die een werk met als titel ‘Contra malos divites et usurarios’ geschreven heeft. Hij maakt deel uit van een rijke, maar weinig verkende Oost-Europese traditie van juridisch-theologische denkers.

Bij de analyse van de teksten van Konrad Summenhart en andere auteurs zullen we telkens proberen op een aantal onderzoeksvragen antwoord te bieden. Dit zijn onder andere: 1) Hoe kunnen we het leven en werk van de auteur situeren in de juiste intellectuele en historische context? 2) Wat is de relatie tussen het juridische, morele en economische denken in het werk van de auteur? 3) Waar ligt de religieuze oorsprong van het denken van de auteur? 4) Hoe benadert de auteur het insolventierecht? 5) Hoe gaat de auteur om met nieuw financiële technieken zoals het contractus trinus, de verkoop van schulden, en dergelijke? 6) Welke houding neemt de auteur aan tegenover kwesties als soberheid en spilzucht? 7) Onderscheidt de auteur publieke en private schulden van elkaar? 8) Welke impact had de auteur op latere auteurs? 9) Welke houding nam de auteur aan tegenover de kwijtschelding van schulden en het Bijbelse idee van het Jubileum? 10) Welke bijdrage heeft de auteur geleverd tot het funderen en verstevigen van het morele principe dat men zijn beloften moet houden en dus zijn schulden moet terugbetalen?

Datum:1 sep 2017 →  1 sep 2021
Trefwoorden:Debt, Guilt, Early Modern Period, Recht, Moraal, Schuld
Disciplines:Rechten, Andere rechten en juridische studies, Metarecht
Project type:PhD project