Problematisch middelengebruik bij de werkende bevolking in België

De impact van middelengebruik in de samenleving is groot. In 2010 was alcoholgebruik de derde meest belangrijke risicofactor voor ziekte en invaliditeit [1]. Gezondheidsschade kan het gevolg zijn van occasioneel of regelmatig (te) veel drinken [2]. Volgens de meest recente cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waren er in 2012 wereldwijd ongeveer 3,3 miljoen sterfgevallen te wijten aan alcoholgebruik. Er bestaat een oorzakelijk verband tussen schadelijk alcoholgebruik en meer dan tweehonderd ziektes en alcoholgerelateerde incidenten [3]. Ook het gebruik van illegale drugs leidt tot een stijgende gezondheidskost. In 2011 liep het aantal geschatte sterfgevallen wereldwijd op tot 250.000 [4]. Het gebruik van psychofarmaca is verder een probleem dat in veel landen onderschat wordt. Nochtans heeft Europa de hoogste gemiddelde consumptie voor slaap- en kalmeermiddelen [5].

Door problematisch middelengebruik kan de gezondheid, veiligheid en productiviteit van de werknemer, en zijn omgeving, in het gedrang komen. De meetbare kosten door alcoholmisbruik in de Europese Unie als gevolg van afwezigheden, werkloosheid en verloren arbeidsjaren door vroegtijdige dood, werden in 2010 op 74,1 miljard euro geschat of 47% van de totale sociale kost [6]. Druggebruik in de vrije tijd kan werkgedrag en veiligheid op het werk reduceren, maar meer onderzoek hierover is nodig [7]. De impact van benzodiazepines is vooral beschreven voor het verkeer [8].

Dit doctoraatsonderzoek wil (problematisch) middelengebruik door de werkende bevolking in België in kaart brengen. Dergelijke prevalentiestudies zijn immers schaars, en net zoals in internationale studies vooral gericht op alcoholgebruik [9]. Bedrijven geven echter ook aan geconfronteerd te worden met psychofarmaca- en illegaal druggebruik (vooral cannabis, XTC, cocaïne) door werknemers. De omvang van dit gebruik is echter nauwelijks onderzocht, en beschikbare cijfers zijn vaak niet representatief [10]. De focus van dit onderzoek ligt daarbij op werkgerelateerde uitkomsten [zoals arbeidsongevallen, (ziekte-)verzuim,  psychische klachten] die voor  actoren in het  bedrijfsleven bijzonder relevant zijn, maar waarop men weinig zicht heeft. Belgisch prevalentieonderzoek kan daarnaast representatieve cijfers opleveren, die bedrijven mee kunnen motiveren om een concreet alcohol- en drugbeleid uit te voeren. Dit is immers nog niet vaak het geval, en dit ondanks de collectieve arbeidsovereenkomst nr.100 [11]. Cao 100 verplicht private ondernemingen in België sinds 2010 over een preventief alcohol- en drugbeleid te beschikken, maar blijft in de praktijk meestal beperkt tot een intentieverklaring. Bijkomend verhoogt dergelijk prevalentieonderzoek de geloofwaardigheid en effectiviteit van bedrijfsgerichte initiatieven die nu nog vaak op schattingen naar middelengebruik zijn gebaseerd.

Verder sluit dit prevalentieonderzoek aan bij de Belspo-studie UP TO DATE [12]. Deze studie vertrekt van de vaststelling dat huisartsen en arbeidsgeneesheren (AG) belangrijke eerstelijns-actoren zijn in de detectie, preventie en aanpak van problematisch middelengebruik. Het deelonderzoek naar AG vormt het tweede luik van dit doctoraat. Wat doet een AG, een sleutelfiguur in de werksetting, handelen of net niet? Wat is hun houding wanneer ze geconfronteerd worden met middelenmisbruik van werknemers? Over de aanpak van AG is weinig geweten. Ook zijn er geen specifieke richtlijnen voor AG in dit verband [13]. Bijkomend wordt in deze Belspostudie de samenwerking tussen AG en hulpverlenende actoren, zoals de huisarts, beschreven.

References

Lim, S.S. et al. (2012). A comparative risk assessment of burden of disease and injury attributable to 67 risk factors and risk factor clusters in 21 regions, 1990–2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010. The Lancet, 380: 2224-60.

Gisle, L., Hesse, E., Drieskens, S., Demarest, S., Van der Heyden, J., & Tafforeau, J. (2010). Health Interview survey, 2008. Brussels: Scientific Institute of Public Health.

World Health Organization (2014). Global Status Report on Alcohol and Health. Geneva: WHO.

UNODC (2013). World Drug Report 2013 (United Nations publication, Sales No. E.13.XI.6).

INCB (2010).  Report of the International Narcotics Control Board for 2009 (United Nations publication, Sales No. E.10.XI.1).

Rehm, J., Shield, K.D., Rehm, M.X., Gmel, G. & Frick, U. (2012).  Alcohol consumption, alcohol dependence and attributable burden of disease in Europe: Potential gains from effective interventions for alcohol dependence. Toronto: Centre for Addiction and Mental Health.

Smith, A. et al. (2004). The scale and impact of illegal drug use by workers. Centre for Occupational and Health Psychology. Cardiff: Cardiff University.

Orriols, L. et al. (2009). The impact of medicinal drugs on traffic safety: a systematic review of epidemiological studies. Pharmacoepidemiology and Drug Safety, 18 (8), 647–658.

WHO Regional Office for Europe (2013). Status Report on Alcohol and Health in 35 European Countries 2013. Copenhagen: WHO [http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0017/190430/Status-Report-on-Alcohol-and-Health-in-35-European-Countries.pdf]. Download 15/12/2013.

http://www.qado.be/media/37364/q-ado_resultaten_3jaar%20na%20cao%20100_2april13.pdf

http://www.nar.be/CAO-COORD/cao-100.pdf.

Use  of alcohol, illegal drugs, hypnotics and tranquilizers in the Belgian population (UP TO DATE) [http://www.belspo.be/belspo/fedra/proj.asp?l=en&COD=DR/60]

Royen, K., Remmen, R., Vanmeerbeek, M., Godderis, L., Mairiaux, P. & Peremans, L. (2013). A review of guidelines for collaboration in substance misuse management. Occupational Medicine, 63: 445-447.

The I-Change Model [http://www.personeel.unimaas.nl/hein.devries/I-Change.htm] Download 10/12/2013.

Smith, A.J. (2011). Evaluating the contribution of interpretative phenomenological analysis. Health Psychology Review, 5, (1) 9-27.20.

Larkin, M., Watts, S. & Clifton, E. (2006). Giving voice and making sense in interpretative phenomenological analysis. Qualitative Research in Psychology, 3, 102-120.