Negotiating Group Identities in a Multicultural Society. Case: The Role of Mainstream Media, Discourse Relations and Political Alliances in Germany

Dit onderzoek over mediarepresentaties van (etnisch-religieuze) minderheden is ingebed in onderzoeksvelden zoals mediasociologie, media-effecten, politieke communicatie, multiculturalisme, populisme in de media en het voorkomen van collectieve identiteiten in politiek discours. Het onderzoek vergelijkt het politieke discours (plenaire protocollen van de Bundestag) met het maatschappelijke discours (via reguliere media) in Duitsland van 2009 tot 2015 en maakt hiervoor gebruik van een combinatie van kwantitatieve en kwalitatieve methoden (mixed-methods approach). Daarenboven tracht deze studie verbanden tussen terugkerende thema’s, nieuwsverhalen, actoren, gebeurtenissen en ideologieën gerelateerd aan het debat over minderheden in de Duitse multiculturele samenleving te detecteren en te interpreteren. De mixed-methods-benadering omvat kwantitatieve inhoudsanalyse, kwalitatieve template-analyse, relationele discoursanalyse (RDA), latent class cluster-analyse (LCA) en multinomiale logistische regressie (MLR). Deze interdisciplinaire benadering van het onderzoeksproject bouwt verder op verschillende aspecten van de sociale wetenschappen, zoals media- en communicatiestudies (agenda setting-theorie), sociale psychologie (sociale identiteitstheorie), mediasociologie (discursieve macht), politieke wetenschappen (rechts populisme) en antropologie (ras & etniciteit).

Hoofdstuk 3 geeft het onderzoek weer van de standpunten, perspectieven en argumenten van Thilo Sarrazin omtrent het immigratie-, integratie- en multiculturalismedebat van 2009 tot 2010. Bovendien worden er aan de hand van een kwalitatieve template-analyse, kernthema’s, onderwerpen en gesprekspartners geïndentificeerd. Het boek van Sarrazin reikt bewijsmateriaal aan voor verscheidene concepten binnen de sociale identiteitstheorie zoals sociale categorisatie (in-group vs. out-group), stereotypering van de out-group (moslims), in-group favoritisme en objectivering van moslims op basis van hun economische baten.

Hoofdstuk 4 onderzoekt representaties in de reguliere media in Duitsland met betrekking tot het in Duitsland gevoerde multiculturalismedebat van 2009 tot 2014 aan de hand van de agenda setting-theorie (attributie-agenda) en een kwantitatieve inhoudsanalyse. Deze bevindingen zijn conform aan de kernthema’s uit Sarrazins boek. Een hoge prominentie van onderwerpen gerelateerd aan integratie, immigratie en populisme werd aangetroffen in alle kranten, ongeacht hun politieke gezindte. Daarenboven zijn het voornamelijk rechts-geïnspireerde kranten die moslims representeren als verschillend van de Duitse cultuur (culturalisme & pragmatismediscours) en hen associëren met problemen en dreiging (culturalisme).

Hoofdstuk 5 analyseert de Duitse media (reguliere media) en plenaire protocollen van het Duitse parlement (politiek discours) en identificeert daarbij onder meer onderlinge lacunes en overlappingen gedurende de tijdsspanne van 2010 tot 2014. Gebaseerd op de agenda setting-theorie, nieuwswaarden en sociale identiteitstheorie, worden kwantitatieve inhoudsanalyse, latent class cluster-analyse (LCA) en multinomiale logistische regressie (MLR) gecombineerd als methoden binnen een mixed-methods-benadering. Kwalitatieve methoden, zoals interpretatieve analyse, worden dus gehanteerd om kwantitatieve resultaten te voorzien van context uit concreet nieuwsmateriaal om zodoende diepgang te voorzien aan meer abstracte, samengebalde resultaten. Binnen beide discoursen (reguliere media en politiek) werd er een prominentie van de thema’s zoals vluchtelingen, immigratie en integratie aangetroffen. Daarenboven komen er verschillende minderheden (buitenlanders, moslims, Turken) naar voren die steevast vermeld worden en blijken actoren met conservatieve standpunten over multiculturalisme zwaarder door te wegen. Ondanks de contextualisering van krantendiscoursen die onze voorgaande analyses onderbouwen, blijft het journalistieke spectrum enigszins troebel aangezien andere, relevante nieuwsaangelegenheden wel eens verborgen zouden kunnen zitten in de nationale en regionale verslaggeving die buiten het bestek van deze studie is gebleven.

Hoofdstuk 6 omvat een casestudie en een evaluatie van de reguliere mediaverslaggeving over de meest recente Duitse rechts-populistische bewegingen (Pegida en AfD) en hun impact op het bredere integratiediscours van 2013 tot 2015. Een kwantitatieve inhoudsanalyse wordt hier gecombineerd met een relationele discours analyse (RDA) door het gebruik van de volgende maatstaf: consonance power beschrijft de capaciteit om een disours te articuleren waarmee anderen (lezers, medewerkers, aanhangers) akkoord zijn gegaan, terwijl articulation power de capaciteit beschrijft van een actor om een interventie te bestendigen op basis van relevantie of autoriteit. Hierbij scoren de AfD en Pegida (incluis hun leiders) en de Nieuw Rechts beweging beduidend hoger in articulation power en veel minder in consonance power dan een Merkel-geleid kabinet. Onder minderheden worden enkel vluchtelingen voorzien van een mate van positieve respons van enige betekenis, in vergelijking met moslims die veel lager scoren wat betreft consonance power. Moslims en vluchtelingen blijken absoluut geen invloed te hebben op het Duitse mediadebat over AfD en Pegida. In tegenstelling hiermee wordt het belang van vluchtelingen binnen dit debat aangeduid met de derde hoogste score van in-degree centrality, hetgeen verwijst naar het aantal links dat naar deze groep leidt.

Men kan concluderen dat de draagkracht van elk discours gebaseerd is op diens verschillende functie. Terwijl kranten voornamelijk gedreven worden door nieuwswaarden, volgen de plenaire sessies in de Bundestag een politieke agenda. Niettegenstaande dat, wordt de schijnbare afwezigheid van overeenstemming tussen de twee discoursen door ons beschouwd als op den duur disfunctioneel. Het dominante publieke discours omtrent integratie- en immigratiethema’s lijkt zich te verwijderen van dat van overheidsinstanties, zoals de Duitse Bundestag, aangezien deze laatste enkel resonantie blijft hebben binnen de reguliere media. Deze ontwikkeling houdt een gevaar in voor het algemene politieke proces, aangezien het een loskoppeling doet ontstaan tussen politiek, media en maatschappij.