Gods genade in de publieke ruimte: De relevantie van Edward Schillebeeckxs christologie voor hedendaagse publieke theologie

Dit proefschrift analyseert de relevantie van Edward Schillebeeckx’ Christologie voor de vraag naar de politieke rol van het christendom in een post-christelijke context. Ik benader deze vraag uit christelijk theologisch perspectief met een bijzonder oog voor de discussies rondom natuur en genade en de Christologie. Ik lever een bijdrage aan de bestaande discussies door een alternatief te bieden voor de meest prominente en contrasterende actuele antwoorden, namelijk het antwoord van de Britse publieke theologie, enerzijds, en het antwoord van Radical Orthodoxy, anderzijds.

Hoewel ik waardering heb voor het inzicht van de publieke theologie dat de actuele post-christelijke context bijzondere aandacht verdient, grijp ik terug op Radical Orthodoxy om de publieke theologie te bekritiseren, in zoverre deze de politieke relevantie van het christendom poogt te legitimeren met behulp van een seculier kader. Hedendaagse Britse publieke theologen die vanuit de traditie van het liberale Protestantisme argumenteren, lopen het gevaar om in de neutraliteit van het secularisme te geloven. Ze passen daardoor de christelijke traditie niet enkel aan seculaire verwachtingen aan, maar behouden daarmee ook een variant van Westerse dominantie. Daarom volgt dit proefschrift de leerzamere intuïtie van de publieke theologie dat de publieke relevantie van het christendom in een post-christelijke context ook met behulp van een theologisch begrip van de genade kan worden gerechtvaardigd. Omdat de publieke theologie zich nog niet voldoende heeft verdiept in het theologisch debat rond de genade bouw ik op het gedachtegoed van Radical Orthodoxy voort. Zij tonen momenteel bij uitstek de politieke relevantie van theologische discussies over natuur en genade.

De positie van Radical Orthodoxy blijft problematisch in zoverre ze Christus en de kerk ineenschuift. Dit maakt dat ze de actieve deelname van kerk aan de verlossing van de wereld meer benadrukken dan de afhankelijkheid van de kerk van de genade van Christus. Daarom grijp ik terug op de Christologie van John Howard Yoder. Hij voert belangrijke theologische redenen op om ieder soort van christelijke dominantie te verwerpen. Omdat zijn opvatting van de genade problemen blootlegt die vergelijkbaar zijn met Radical Orthodoxy presenteer ik daarna de Christologie van Kathryn Tanner. Zij slaagt er het best in om consistent de zonde van de kerk en haar blijvende afhankelijkheid van de genade van Christus te beklemtonen. Deze nadruk ontbreekt in alle andere posities.

Uiteindelijk vormt deze kritische analyse van de hedendaagse Britse publieke theologie, Radical Orthodoxy, Yoder en Tanner de voorbereiding voor mijn eigen constructieve werk. Hier werk ik systematisch uit hoe Edward Schillebeeckx’ toenmalige omgang met diens publiek een concept van genade aan het licht brengt dat genade voornamelijk als ontferming beschouwt. Schillebeeckx argumenteert vanuit een perspectief dat belangrijke overeenkomsten met de Radical Orthodoxe ontologie van vrede toont, maar deelt met de publieke theologie de afwijzing  van ieder overblijfsel van de christelijke dominantie uit het verleden. Ik argumenteer dat het Schillebeeckx lukte een evenwicht tussen beide posities te bewaren omdat hij de genade als pure positiviteit opvatte. Een genade die echter zowel door de kerk als door het buitenkerkelijke publiek op verglijkbaar imperfect wijze bemiddeld wordt. Deze interpretatie van het buitenkerkelijke publiek als medium van Gods ontferming over de kerk en deze interpretatie van de kerk als geroepen om de fouten en fiasco’s van het buitenkerkelijke publiek met ontferming tegemoet te treden zou opnieuw moeten worden opgenomen in de hedendaagse publieke theologie.