Staatscensuur en ideologische vertalers: Een geschiedenis van vertaling en transfer van marxistische/socialistische teksten in het Turkse rechtsgebied (1908-1970)

Dit proefschrift heeft tot doel de juridische geschiedenis van de vertalingen in Turkije weer te geven vanuit het perspectief van vertaalde boeken die op grond van het verspreiden van communisme, zijn gecensureerd. De mate waarin en de wijze waarop censtuur wordt toegepast is afhankelijk van diens culturele en sociale context. Het spreekt voor zich dat het lijdend voorwerp van censuur in het ene land, van weinig betekenis is in het andere. Deze studie, die een bijdrage wil leveren aan verschillende benaderingen in de vertaalwetenschap, richt zich op censuur die zowel heimelijk als onverbloemd door het rijk specifiek is toegepast op vertalers die de socialistische ideologie naar de Turkse context trachten in te brengen. Zij stelt zich ten doel de manieren waarop vertaling is onderworpen aan verzet middels bedreiging, als ook actuele voorvallen van veroordeling in Turkije, waar het politieke regime vrijwel altijd invloed op de pers en het verspreiden van ideeën middels publicaties heeft uitgeoefend, zichtbaar te maken.

            In lijn met voorgenoemde is het eerste hoofdstuk van dit proefschrift voorbehouden voor eerder gepubliceerde werken over het onderwerp censuur ten einde de in omloop zijnde perspectieven op het bestuderen van censuur in een nationale context, te evalueren. De theoretische omlijsting, waarin de overdracht van sociale en politieke ideologie middels vertaling door zelf-benoemde ‘ideoloog-vertalers’ en de rol van censuur die door de dominante ideologie in dit hele proces wordt ingezet, worden besproken,  maakt ook deel uit van het eerste hoofdstuk.

            Het tweede hoofdstuk geeft een gedetailleerde toelichting op de historische en politieke achtergrond in het laat Ottomaanse tijdperk ten einde te onderzoeken of en in welke mate de veranderende politieke conjunctuur (de militaire staatsgrepen, politieke onrust etc.) een rol heeft gespeeld in het vormgeven van de censuurpraktijk. 

            Het derde hoofdstuk concentreert zich op de rol die vertalingen innemen in de totstandkoming van de Turkse linkse discours gedurende de laat Ottomaans - en vroeg Republikeinse perioden. Beginnend met een bespreking van de opkomst van het socialisme vanaf de Tweede Constitutionele Monarchie, met dank aan de inzet van de ‘ideoloog-vertalers’, tracht dit hoofdstuk een diepgaande analyse te geven van de sociaal-politieke achergrond vanaf het begin van de twintigste eeuw totaan 1938, waarin alle socialistische literatuur op last van een regeringsbesluit werd verbannen.

            Het laatste deel behandelt de politieke conjunctuur tijdens de eerste jaren van het meerpartijen stelsel alsook de jaren zestig. Tevens geeft het een gedetailleerde toelichting op de specifieke censuur-onderzoeken tegen ‘ideoloog-vertalers’ van socialistische literatuur tijdens deze periode. Hoewel een nauwkeurig onderzoek naar deze zaken aan het licht zou kunnen brengen dat boeken op uiterst subjectieve gronden verbannen, onderdrukt of gecensureerd zijn, zoals het penetrante karakter van censuur al doet vermoeden, laten de overeenkomstige en uiteenlopende werkwijzen van censuur en uitspraken van het gerechtshof aangaande de vervolgde boeken en vertalers zien hoe de overheersende ideologie invloed heeft uitgoefend op de strafrechtelijke gang van zaken.

            De analyse van zulke strafzaken, inclusief pleidooien van de verdediging, het discours van vervolgde vertalers en uitgevers als ook de context van de strafzaken, helpen het fenomeen van vertaling met zijn respectievelijke achtergrond te contextualiseren en het mechanisme van censuur te overdenken. De aanwezigheid of afwezigheid van (gebundelde) reacties tegen de strafvervolgingen geeft aanwijzingen over de mate waarin het culturele domein geprobeerd heeft autonomie te verwerven.