Een pedagogisch project. Publieksliteratuur uit Vlaanderen tijdens het interbellum

Het interbellum is een tijdvak waarin de politieke en maatschappelijke emancipatie van de massa (en van specifieke groepen in de massa, zoals arbeiders, landbouwers en vrouwen) door tal van historische factoren in een stroomversnelling terechtkomt. Diverse culturele actoren (van individuele auteurs tot uitgeverijen) in Vlaanderen grijpen die maatschappelijke ontwikkeling aan om het grote publiek of geledingen binnen dat grote publiek in te wijden in de lange tijd als elitair geachte cultuur. Ze verbinden die democratisering van de cultuur met een pedagogisch project. Ze willen kennis verstrekken over de wereld, de mens en de plaats van de literatuur in het leven; ze willen informeren, moraliseren en leren lezen.

In dit proefschrift staan die twee perspectieven – cultuurdemocratisering en publieksopvoeding – centraal. Enerzijds knoopt deze studie aan bij het onderzoek naar middlebrow- of publieksliteratuur dat (vooral in de Angelsaksische literatuurstudie) sinds de jaren negentig opgang maakt en helpt om het sterk vertekende, onrepresentatieve beeld van de literatuur tussen 1900 en 1950 grondig te herzien. Anderzijds stelt deze dissertatie de vraag naar de pedagogische functies van literaire teksten en de constructie van een auteursautoriteit binnen en buiten de tekst. Diverse complementaire concepten als ethos, autoriteit, discursieve scenografie en de retoriek van de exemplariteit vormen de krijtlijnen waarbinnen de analyses zich afspelen.

Vier casestudy’s maken de theoretische en literair-historische vragen concreet: de vertellers Warden Oom en Ernest Claes (die de orale vertelcultuur in hun proza revitaliseren en vormgeven als een bron van wereldkennis en levenswijsheid), de dichteres Alice Nahon (die haar poëzie afstemt op diverse gebruikscontexten en het grote publiek op die manier lessen in moraal en emotie bijbrengt) en de socialistische criticus Raymond Herreman (die met zijn rubriek ‘De Boek-uil’ in de krant Vooruit een publiek van arbeiders en bedienden vertrouwd wil maken met de kunst van het goede lezen).