De transmissie van De civitate Dei van de Late Oudheid tot de 15de eeuw

Mijn doctoraatsonderzoek beantwoordt aan één van vijf verschillende werkpakketten (voortaan WP) binnen een ruimer onderzoeksproject onder de supervisie van Jeroen De Keyser, Anthony Dupont, Gert Partoens en Andrea Aldo Robiglio, inzake de receptiegeschiedenis van Augustinus’ De civitate Dei (voortaan DCD). Dit project heeft tot doel (1) een omvattend begrip van Augustinus’ politieke denken te ontwikkelen door middel van een geïntegreerde studie van DCD in relatie tot Augustinus’ homiletische en epistolografische oeuvre (WP1); (2) een exhaustieve en systematische studie aan te bieden van de handschriftelijke overlevering van het werk (WP 2); (3) de eerste diepgaande studie van de receptie van DCD gedurende de jaren 1374-1450 te produceren (WPen 3-5). Met het oog op haalbaarheid en beschikbare expertise, zal deze studie focussen op de literatuur van de vroege Italiaanse renaissance. Zelf ben ik verantwoordelijk voor het tweede werkpakket, dat de transmissie van DCD bestudeert van de late Oudheid tot de 15e eeuw.

Ondanks het hoge aantal studies gewijd aan DCD, vertoont het onderzoek naar dit belangrijke werk nog steeds een paar enorme lacunes. Mijn onderzoeksdoelstelling richt zich op één daarvan. De omvangrijke handschriftelijke overlevering van het werk, die getuigt van zijn impact op de intellectuele geschiedenis van het Westen (meer dan 400 manuscripten gaande van de late Oudheid tot de Renaissance en later), is nooit op een systematische en exhaustieve manier bestudeerd. Deze veronachtzaming heeft tot gevolg dat onze kennis van de materiële circulatie van het werk zowel gelimiteerd als onnauwkeurig is, alsook dat de kritische edities ervan zijn gebaseerd op een methodologisch ondeugdelijk fundament.

Het belang van DCD wordt weerspiegeld in het hoge aantal bewaarde handschriftelijke getuigen die het werk volledig dan wel gedeeltelijk hebben overgeleverd. Aan deze directe getuigen mogen de vele citaten uit DCD worden toegevoegd, in anthologieën en andere werken geschreven vanaf de late Oudheid. WP 2 zal de circulatie van het werk doorheen Europa in kaart brengen van de late Oudheid tot aan de Vroegmoderne tijd, door middel van een stemmatische studie van (1) alle manuscripten die (substantiële gedeelten van) dit omvangrijke oeuvre hebben overgeleverd en (2) alle citaten tot het jaar 1000 n.C., evenals latere uittreksels of uittrekselcollecties die ofwel een systematisch karakter vertonen (anthologieën) ofwel een link hebben met de auteurs bestudeerd in WPen 3-5. Deze studie zal ons in staat stellen om de materiële bronnen die zijn gebruikt door de auteurs bestudeerd in WPen 3-5 te situeren binnen de globale transmissie van het werk. Met het oog op haalbaarheid en relevantie (de auteurs bestudeerd in WPen 3-5 gebruikten Latijnse bronnen) wordt in dit WP aan vertalingen in de volkstaal van DCD voorbijgegaan.