CONTACT URBANISME, Spel als creatieve drijfveer in een ruimtelijke ontwerppraktijk

In een tijd waarin steeds meer groepen en gemeenschappen reageren op de angst voor een onzekere toekomst met bescherming tegen, distantiëring en uitsluiting van het vreemde, wat zich manifesteert in de organisatie van het territorium, de gebouwde en de geleefde omgeving, vertrekt dit onderzoek vanuit een tegenovergestelde gedachte. Hoe kan de intensifiëring van het contact met onbekende situaties, dat van nature destabiliserend is, ruimtelijke transformaties positief stimuleren en een voedingsbodem vormen voor een stedelijke cultuur? Hoe leidt dit tot een nieuwe inzichten over architectuur en de stad?

Dit is een ontwerpmatig doctoraatsonderzoek, gebaseerd op de complexiteit van concrete gebeurtenissen die ik als praktiserend architect, stedenbouwkundige en docent gedurende twee decennia ben tegengekomen. In een selectie van deze gevallen werd ‘spel’ ingezet als een creatieve motor om een open en inclusief ontwerp te realiseren. Het onderzoek stelt een reeks reflecties op die praktijk centraal. Het onderzoek richt zich op de tijdelijkheid van ontwerpprocessen, de situationele en interactieve dimensie van het ontwerpen en de rol die tastbare elementen spelen binnen dergelijke ruimtelijke situaties. Hiermee worden de voorwaarden geïdentificeerd die een specifieker ontwerpproces toelaten of dit net verhinderen.

Het toont aan dat een overgangsfase, het geven van ruimte aan spel, in zijn verschillende betekenissen, ons in staat stelt uiteenlopende posities in te nemen en een diepgaande transformatie te stimuleren in de manier waarop we onze leefomgeving waarnemen en vormgeven. Inzichten in de potentie van het spel, als een creatieve wijze om met verstoringen om te gaan en in een gedeelde omgeving samen te werken met de ander, mens en niet-mens, met verschillende belangen, behoeften en verlangens, leidt tot de ontwikkeling van een conceptueel kader en een praktijk van stedelijk en architectonisch ontwerp. Die praktijk beschouwt de transformatie van de ruimte als een dynamisch systeem van relaties. Het kader van dynamische ruimtelijkheid verweeft het gesitueerde, de pluralistische voorstellingen en handelingen in de tijd tot één onherleidbare entiteit. Specifieke instrumenten, actieprotocollen, relationele objecten en ensceneringstechnieken, ritmiek en het bieden van houvast worden in die ruimtelijke ontwerppraktijk toegepast met als doel, projecten te engageren en tegelijkertijd gevoelig te blijven voor fluctuerende omstandigheden. Architectuur blijkt dan geschikt om situaties te creëren van waaruit stedelijkheid kan worden beoefend en transformaties kunnen plaatsvinden.

Trefwoorden:  Contact, creativiteit, ontwerpgedreven onderzoekspraktijk, dynamische ruimte, ecosofie, embodiment, enactie, spel, relationeel ontwerp, ritme, situationaliteit, spatiale affordances, spatiële triade, tacit knowledge.