Complex samenleven: Een studie van complexiteit in gemeenschapsvorming in Zuid-West Anatolië tijdens de Hellenistische Periode (323-133 v. Chr.)

Bij de archeologische discipline staat het reilen en zeilen van de mens in het verleden centraal. De mens is eensociaal wezen, en een van de belangrijke onderwerpen in archeologie is dan ook de manier waarop hij zich organiseerde in gemeenschappen. Hoewelhet redelijk eenvoudig is de huizen en andere gebouwen van gemeenschappen in het verleden op te graven en te bestuderen, is het heel wat moeilijker te achterhalen hoe men toen tegen de wereld aan keek. Stukken muur en potscherven zijn geen directe vertaling van drijfveren van menselijk gedrag in het verleden. Wanneer archeologen dit verleden een stem willengeven is er steeds een zeker risico dat persoonlijke en algemene culturele achtergrond de conclusies van het onderzoek mee kleuren. De vaak bewust gelegde link tussen huidige Westerse democratische systemen en de Klassieke beschavingen uit de Oudheid is een voorbeeld van een dergelijke grondstroom; alsof het ene een logisch gevolg is van het andere.

 
Zo ook is het debat rond het ontstaan en de verspreiding van de antieke Griekse vorm van gemeenschapsvorming (de polis) zeer sterk beïnvloed door onze moderne opvattingen rond politiek bestel, urbanisatie en gemeenschapsvorming. Griekenland ligt toch aan de basis van onze democratie, toch? Iedereen herinnert zich nog wel vanuit zijn of haar lessen geschiedenis dat de Griekse beschaving gekenmerkt werd door een lappendeken van kleine, autonome gemeenschappen die elkaar met de regelmaat van de klok in de haren vlogen. Bij de studie van deze gemeenschappen werd/wordt zeer sterk de nadruk gelegd op hun urbane karakter (wat al duidelijk naar voren komt in de courante vertaling van het Griekse woord polis als ‘stadstaat’).
 
Met de ongeëvenaarde veroveringstochten van Alexander de Grote in de 4de eeuw v. Chr. werd de Griekse cultuur verspreid over een enormgebied dat zich uitstrekte van Macedonië tot de rivier Indus. Volgens het traditionele beeld volgde in het spoor van Alexander ook deze specifieke Griekse vorm van gemeenschapsvorming, stedenbouw en ‘beschaving’. Een gemeenschap die zichzelf respecteerde in de antieke wereld werd een polis! Deze visie is echter gekleurd door een modern Westers standpunt datzowel de invloed van het urbane element binnen gemeenschapsvorming overschat, als een te sterke nadruk legt op de superioriteit van de Griekse cultuur. Het standaardbeeld van de polis is gedistilleerd uit de overvloed aan informatie uit het antieke Athene. Dit model werduitgerold over de hele antieke wereld met de toekenning van het etiket polis aan quasi alle toenmalige gemeenschappen (sommige auteurs spreken over meer dan 1500 poleis verspreid overhet hele Mediterrane Zeegebied).
De vraag is echter of hiermeemogelijke variatie aan gemeenschappen herleid wordt tot een uniform fenomeen. In welke mate doet deze reconstructie afbreuk aan de verschillende sociale dynamieken die in gemeenschappen kunnen spelen? Immers, naast Griekse elementen speelden ongetwijfeld ook lokale tradities en cultuur een belangrijke rol.
 
Om de verscheidenheid achter het uniforme etiket polis te kunnen onderzoeken zal met het FWO mandaat gemeenschapsvorming in de vroege Hellenistische periode (323-133 v. Chr.) op een bottom-up manier bestudeerd worden vanuit het lokale archeologische materiaal uit Zuid-West Anatolië, zeg maar de streek van Sagalassos. Methodologisch gezien is het onderzoek vernieuwend door de integratie van complexity theory in de archeologische methode na te streven. De case-study van Sagalassos zal vergeleken worden met andere sites uit de antieke regio’s Pisidië,Lykië en Pamphylië. De keuze voor regio’s buiten Griekenland is bewust gemaakt om afstand te houden ten opzichte van het traditionele beeld. Het blikveld wordt ruim gehouden in tijd en ruimte, om de archeologie van deze streken voor en na de veroveringen van Alexander te kunnen vergelijken. Lokale eigenheden kunnen naar voor worden gehaald en fenomenen die zich op meerdere plaatsen voordoen geïdentificeerd. Sites zullen onderzocht worden op hun fysiek en visueel voorkomen (patroon en indeling van de nederzetting, gebruikte bouwmaterialen) en functionele zones bepaald. Ook de slagkracht van deze prille steden zal worden bekeken, door de groei van hun territoria te onderzoeken alsook hun handelspatronen. De grootste uitdaging van het onderzoek zal zijn om elke vorm van archeologischmateriaal de juiste betekenis te geven. Daarvoor zullen de grondslagen van complexe systemen bestudeerd worden, met de bedoeling zo een nieuw licht te werpen op een moeilijk maar niettemin boeiend hoofdstuk uit de regio van Sagalassos.