Van Ottomaanse Ḥanbalieten naar Reformistische Wahhābieten

Hedendaagse discussies over het Salafisme hebben de neiging om het te reduceren van een complex en diffuus fenomeen tot simpelweg het product van Wahhābī invloed en het expansionisme dat mogelijk wordt gemaakt door Saoedisch oliegeld, waarbij een mooi narratief van Saoedisch cultureel imperialisme wordt opgeroepen. Verduistering en speculatieve generalisaties zijn in overvloed aanwezig in dit narratief, en uiteindelijk wordt het Salafisme afgeschilderd als rigide, antimodern en exclusivistisch. Het voorgestelde onderzoeksproject heeft als doelstelling om het Salafisme te herevalueren als meer dan een opportunistische politieke beweging, en het in eerste instantie te erkennen als een substantiële theologische traditie. Het project verkent de historische en intellectuele omgeving waarin het ontstond, en waarin het niet enkel overleefde maar uiteindelijk ook gedijde bij moslimgemeenschappen tot op de dag van vandaag. De veelheid aan huidige uitingen van het Salafisme – sommige minder pacifistisch dan andere – bij moslimgemeenschappen benadrukt de relevantie van dit onderwerp.Het voorgestelde project onderzoek de dynamiek tussen één van de eerste manifestaties van de Salafī beweging en de intellectuele Ḥanbalī traditie waarin haar ideeën zijn ingebed. Dit wordt nagestreefd door het opzetten van een intellectuele genealogie van de Ḥanbalī school tijdens de Ottomaanse periode, en van de vroege salafistische Wahhābī beweging, opgericht door Ibn ʿAbd al-Wahhāb (d. 1792). Zodoende zal het project de algemene veronderstelling in twijfel trekken dat de Wahhābī beweging min of meer uit de lucht kwam vallen, en de belangrijke verschuivingen serieus nemen die het Ḥanbalī gedachtegoed moet hebben ondergaan in de eeuwen voorafgaand aan de opkomst van het Salafisme in haar Wahhābī vorm, zogenaamd een periode van intellectuele stagnatie of achteruitgang. Verrassend genoeg is er tot nu toe weinig aandacht besteed aan de theologische ontwikkelingen die in deze periode plaatsvonden (namelijk van begin 16e tot begin 20e eeuw), ondanks het feit dat de fundamentele ideeën en theologische principes van het Wahhābī gedachtegoed binnen de Ḥanbalī academische kringen juist in die tijd vorm kregen. Het project zal derhalve proberen het Wahhābisme opnieuw te verbinden met de eeuwen van Ḥanbalī traditie voorafgaand aan –en na de opkomst ervan.

Trefwoorden:Wahhābism, Salafism, Ḥanbalism, Ottomans, revivalism, islamic theology

Disciplines:Studie van Islam en Koranstudies, Geschiedenis van religies, kerken en theologie, Geschiedenis van het Midden-Oosten