Opkomende Ruimtelijkheden in Stedelijk Afrika: Case Studie van de Onitsha Markten in Nigeria

De meeste steden in Afrika verstedelijken exponentieel, atypisch zonder industrialisatie, en worden geconfronteerd met ontoereikende basisinfrastructuur, een gebrekkige ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid. Er is meer dan een halve eeuw verstreken sinds de meeste landen in Afrika onafhankelijk werden en toch is er nog steeds stedelijke armoede en zien we nog steeds een onhoudbare stedelijke groei met dystopische neigingen. Het huidige planningsbeleid en de huidige benaderingen in stedelijk Afrika zijn er niet in geslaagd deze trend te verbeteren, evenmin de levensomstandigheden van mensen te verbeteren. Het beleid is dikwijls gestructureerd om enkel een politieke klasse ten goede te komen, en is segregationistisch, niet-contextueel, verouderd en in de meeste gevallen niet-uitvoerbaar of gewoon niet-bestaand. Onitsha in Nigeria is één van deze steden en bestaat uit een conglomeraat van markten te midden van een beperkte conventionele stedelijke infrastructuur. Enerzijds sturen en definiëren Onitsha-markten de exponentiële urbane groeiprocessen in de stad en haar periferie. Anderzijds dragen deze markten met bijbehorende activiteiten en bijproducten bij aan de uitdagingen van de beperkte leefbaarheid in de stad. 

Markten in Onitsha zijn primordiale stedelijke elementen, die emblematisch zijn voor stedelijk Afrika dat voortdurend in beweging is, met complexe historische dimensies. Deze fungeren bovendien als uitwisselingsinfrastructuren voor sociaal-culturele, sociaal-economische en sociaal-politieke platforms voor de meerderheid van de burgers in de stad. Markten, gezien als microkosmossen binnen de stad, bieden een lens voor nieuwe interpretaties en conceptualisaties van ruimteproductie in stedelijk Afrika. De markt-gerelateerde ruimtelijke fenomenen in Onitsha kunnen gezien worden als het hoogtepunt van stedelijke omstandigheden, gevormd door de totaliteit van contextuele krachten en materiaalstromen, te midden van ruimtelijke betwistingen en hybride relaties. De stad Onitsha heeft de hoogste intensiteit van deze stedelijke marktfenomenen in Nigeria, met handel in bijna elke hoek van de stad, waardoor de gehele stad ook als een markt wordt gepositioneerd. Recente interpretaties van de markt-ruimtelijk gerelateerde fenomenen in de stad vallen vaak in het informele discours. Informaliteit als conceptueel kader is echter ontoereikend voor Onitsha, en in het verlengde daarvan, voor steden in postkoloniaal Afrika. Informaliteit zoals die momenteel in het discours wordt geconstitueerd, is ontologisch ingebed in de koloniale logica van “extreme Otherness”, en is een eerder reductionistische lezing van een complex stedelijk fenomeen, dat zich manifesteert in de ruimtelijkheid van stedelijk Afrika.

Het doel van het doctoraatsonderzoek is om kritische inzichten te verkrijgen in de beperkingen en mogelijkheden van de mechanismen en vormen van ruimteproductie in Onitsha door middel van de studie van het maken, het gebruik, de toegankelijkheid en de toe-eigening van stedelijke marktruimten in de stad, opgevat als opkomende collectieve infrastructuren, en onderdeel van zelforganisatieprocessen van stedelijke groei. Het onderzoek probeert te begrijpen hoe deze markten en hun vormende ruimtelijkheid onlosmakelijk verweven zijn met stedelijke transformaties, groei en leefbaarheid in de stad. Er werd een casestudy uitgevoerd op twee markten in Onitsha, Main-Market en Bridgehead-Market, wat werd uitgevoerd met behulp van gemengde paradigma's en gemengde methoden. Deze twee markten werden geselecteerd uit vierenveertig markten in de stad, op basis van drie criteria: groeitraject, territoriale organisatie en ruimtelijke intensiteit. Ruimtelijke lezingen van de twee casestudies binnen de context van Onitsha werden uitgevoerd met behulp van analytische kaders van ruimtelijkheid, materiaalstromen en sociale netwerken. Bevindingen tonen aan dat de ruimtelijke productiewijzen in Onitsha op verschillende manieren een emergerend gedrag weerspiegelen, als organische reacties en overlevingsmechanismen op extreme onzekerheden, voortkomend uit de diepgewortelde koloniale planning en bestuurslogica van “extreme Otherness” in Nigeria. Ruimteproductie in Onitsha is inherent politiek en vereist een urgentie voor alternatieve stedenbouwkundige benaderingen in de Afrikaanse stad. Door kritische reflecties op bevindingen en het schrijven van een discours, worden argumenten naar voren gebracht voor de noodzaak om verder te gaan dan de huidige planningsconcepten en ontwikkelingskaders, terwijl de onschatbare rol wordt erkend die markten kunnen spelen voor leefbare en duurzame steden in postkoloniaal Afrika. In dit geval, het streven naar een positieve en harmonieuze opkomst tegenover de momenteel ogenschijnlijk negatieve en chaotische opkomst. Het onderzoek vraagt om een heroverweging van architectuur, stedenbouw en planningsdisciplines (pedagogiek, onderzoek, praktijk) in het algemeen, door een paradigma-verschuiving en een epistemologisch verschil voor de Afrikaanse stad aan te nemen. Architectuur is in deze context een fysieke materialisatie van cultuur binnen een gegeven politieke orde. Immers, de stedelijke kwestie in de Afrikaanse stad is in de eerste plaats politiek. De niet-duurzame stedelijke omstandigheden (slechte ruimtelijke kwaliteit, krakers, slechte infrastructuur, ongecontroleerde groei en sloppenwijken) zijn gevolgen van “extreme Otherness” in steden. 

Het proefschrift gaat over het begrijpen van de stedelijke dynamiek op het Afrikaanse continent door de lens van marktruimtelijkheid, en het gebruik van Onitsha in Nigeria als case study. Het biedt een kans om alternatieve kaders en nieuwe instrumenten te ontwikkelen om de vragen aan te pakken over hoe de constant veranderende en snelgroeiende steden in postkoloniale Afrikaanse staten opnieuw moeten worden gelezen, opnieuw moeten worden ontworpen, opnieuw moeten worden gepland en opnieuw kunnen worden onderhandeld. Het draagt ook bij aan verhandelingen over opkomende dynamiek en zelforganisatie processen van stedelijke groei in lage- en middeninkomenslanden, en suggereert verder mogelijke strategieën voor duurzame, leefbare, rechtvaardige en milieuvriendelijke stedelijke toekomsten.