Simpel, snel en goedkoop eten in Amsterdam (1900-1980)

Eenvoudige eetgelegenheden met snelle gerechtjes in het assortiment hebben vanaf het begin van de 20e eeuw de basis gevormd voor de ontwikkeling van een nieuwe vorm van buitenshuis eten in Amsterdam. Bakkers, banketbakkers en slagers begonnen hun handgemaakte producten, naast als winkelaanbod, voor directe consumptie te verkopen. De opkomst van deze eetgelegenheden heeft de weg gebaand voor onder andere: lunchrooms, broodjeswinkels, cafetaria’s, snackbars, pannenkoekhuizen en poffertjeskramen. Zo ontstond een nieuwe wijze van een ‘typisch Amsterdamse’ manier van buitenshuis eten; simpel, snel en goedkoop. Deze nieuwe manier van buitenshuis eten was niet alleen toegankelijk voor één deel van de inwoners van Amsterdam, maar werd vanaf het begin van de 20e eeuw bereikbaar voor jong, oud, man, vrouw, rijk en arm. Dit staat haaks op wat de literatuur over de geschiedenis van het ontstaan van eetculturen in westerse landen beschrijft. Daarin wordt over het algemeen een grote rol in de vorming van eetculturen aan de elite toegeschreven. Snel, goedkoop en simpel buitenshuis eten krijgt over het algemeen geringe aandacht in de media en wetenschap. Toch zien we gaandeweg de 20e eeuw een duidelijke hang naar het definiëren van de authenticiteit van Nederlandse eetwaren en eetgelegenheden. Gedurende de 20e eeuw ontstaat er een duidelijke verschuiving, door verstedelijking en industrialisatie van eetwaren, van lokaliteiten die streek- en/of plaatsgebonden waren naar een meer uniforme en toegankelijke manier van simpel buitenshuis eten. Sociale en regionale verschillen beginnen af te nemen en de grote steden gaan steeds meer de toon zetten voor nieuwe vormen van buitenshuis eten. Is hier dan sprake van een ontwikkeling van een eigen Amsterdamse cultuur rondom buitenshuis eten of is deze gaandeweg de 20e eeuw met verschillende motieven zo geconstrueerd? Amsterdam kent een lange historie op het gebied van simpel buitenshuis eten en is mede daardoor een onderzoeksgebied bij uitstek om bovenstaand proces verder te onderzoeken. Waarbij het de vraag is welke actoren, naast het proces van verstedelijking en industrialisatie, binnen deze ontwikkeling het beeld van de typische Amsterdamse buitenshuis eetcultuur is gaan bepalen. Sociaal-economisch en cultuurhistorisch gezien is het interessant om vast te stellen dat simpel buitenshuis eten, zoals hierboven beschreven, zijn start kent vanaf het begin van de 20e eeuw. Maar na de Tweede Wereldoorlog wordt deze vorm van buitenshuis eten langzamerhand meer als gewoongoed beschouwd. Vanaf dat moment krijgt deze vorm van buitenshuis eten een meer ordinair imago en een lagere status toegedicht; hier begint men te spreken van een snackcultuur. De kloof tussen deze zogenaamde snackcultuur en de restaurantcultuur wordt steeds groter. Maar sinds enige tijd zien we een herwaardering van ‘authentieke’ Amsterdamse eetgelegenheden. Want grote steden beginnen steeds meer een eigen culinaire identiteit aan te nemen, zo ook Amsterdam. De onderschatting en onderwaardering voor simpel en goedkoop buitenshuis eten is gebaseerd op een hardnekkige sociale constructie en dat dit denkbeeld dringend herzien zou moeten worden. Daarom is het uiterst interessant om deze sociale constructie historisch in kaart te brengen met een beschouwing en onderbouwing van alle belangrijke actoren in dit proces. Hierdoor zal duidelijk worden welke rol simpel buitenshuis eten heeft gespeeld in de geschiedenis van Amsterdam in de 20e eeuw. Zodoende zal het onderzoek nieuwe inzichten geven en een relevante bijdrage leveren aan de (culinaire) historiografie in Nederland en de kennis omtrent de constructie van verschillende culinaire identiteiten.