Open onderwijsplatformen en hun on/zichtbaarheden: Een kritisch verslag vanuit wetenschap- en technologiestudies

Dit proefschrift onderzoekt de platformisering van open onderwijspraktijken, waarbij de nadruk ligt op de samenstelling ervan en de gevolgen voor diverse belanghebbenden in het onderwijs. Open onderwijs, breed gedefinieerd als een verzameling praktijken die gericht zijn op het verbeteren van de toegang tot onderwijs, is vaak afhankelijk van gespecialiseerde universiteiten en digitale platformen. Nu steeds meer van zulke platformen dergelijke praktijken organiseren, worden ook hun ambivalente effecten duidelijk: platformen openen niet alleen het onderwijs, maar sluiten het ook op verschillende manieren. Aan de hand van theoretische en methodologische inzichten uit wetenschap- en technologiestudies (STS), neemt dit proefschrift open onderwijsplatformen serieus door hun werking, betekenis en waarden in het dagelijks leven onder de loep te nemen.

Deel 1, De platformisering van massive open online courses, onderzoekt hoe twee digitale platformen op diverse manieren toegang tot open onderwijspraktijken organiseren vanuit het perspectief van de gebruiker. De eerste gevalstudie bestudeert een platform genaamd FutureLearn, hoe ‘toegankelijkheid’ in de recente literatuur verschijnt, en hoe het platform in de praktijk eveneens vormen van ontoegankelijkheid bewerkstelligt. De tweede gevalstudie richt zich op een ander platform, OpenLearn, en analyseert het fenomeen van zogenaamde flexibele leertrajecten. Het laat verschillende manieren zien waarop deze trajecten ook inflexibiliteit met zich meebrengen.

Deel 2, De platformisering van een open en afstandsuniversiteit, onderzoekt de sociale en technische modaliteiten waarin digitale platformen zijn ingebed om (de toegang tot) hoger onderwijs te organiseren. De derde gevalstudie gaat dieper in op het Learniversity-platform en de bijbehorende infrastructuur, om zo verschillende manieren van ‘operabiliteit’ in open en afstandsonderwijs te duiden: de zichtbare en onzichtbare manieren waarop menselijke en niet-menselijke actoren samenwerken om gegevens of inhoud uit te wisselen. Het werpt ook licht op wat het betekent dat data en data-gedreven technologieën onzichtbare of vanzelfsprekende onderdelen van het onderwijs worden. De laatste gevalstudie onderzoekt de productie en het gebruik van datavisualisaties in open en afstandsonderwijs, met name in de vorm van dashboards, en toont verschillende wijzen van leren vanuit het perspectief van zowel ontwerpers als gebruikers.

Het proefschrift concludeert dat het, naast het beschouwen van geplatformiseerd onderwijs als ‘open’ of ‘gesloten’, de moeite waard is om te kijken naar hoe onderwijs afhangt van het zichtbaar en onzichtbaar worden van bepaalde actoren – vormen van on/zichtbaarheid. In de eerste vorm van on/zichtbaarheid, en in de letterlijke zin, zorgen digitale platformen ervoor dat sommige kennisbronnen in de onderwijspraktijk verschijnen, voornamelijk cursusmateriaal zoals teksten en video’s, en dat andere bronnen verdwijnen. Specifieke groepen mensen (bv. familieleden), dieren (bv. huisdieren) en technologieën (bv. broncode) worden verondersteld uit het zicht en buiten de onderwijspraktijk te blijven. In de tweede vorm van on/zichtbaarheid, en in figuurlijke zin, zien digitale platforms eruit als zichtbare oppervlakken waarover de gebruiker kan bewegen om toegang te krijgen tot kennisbronnen, maar worden ze schijnbaar onzichtbaar wanneer de aandacht van de gebruiker verschuift naar het cursusmateriaal. Terwijl open onderwijsplatformen en hun ondersteunende actoren de omgeving van het onderwijs worden, geven ze nog steeds vorm aan hun eigen specifieke educatieve bronnen, theorieën, organisaties, en technologieën. Open onderwijsplatforms, met hun verschillende on/zichtbaarheden, hebben reële gevolgen voor de manier waarop onderwijs- en kennisbronnen wel of niet toegankelijk zijn en vereisen daarom de aandacht van zowel academici als practici.