De ambachten zijn de stad. De vertegenwoordiging en participatie van burgers in de stedelijke politiek (Brabant en Luik, ca. 1360-1500)

Dit proefschrift onderzoekt burgerparticipatie in een periode van cruciale politieke veranderingen: de late middeleeuwen. Concreet onderzocht deze studie burgerparticipatie in drie steden uit het hertogdom Brabant en het prinsbisdom Luik: Sint-Truiden, Maastricht en Leuven, en dit voor de periode 1360-1500. Concreet werden er vier clusters van onderzoeksvragen bestudeerd. Allereerst: op welke manieren werden burgerorganisaties geïntegreerd in de politieke instellingen? Ten tweede, wat was het profiel van hun vertegenwoordigers, en wat was hun impact op het bestuur van de stad? Welke andere leden van de ambachten deden aan politiek, en welke niet? Ten derde: welke politieke kanalen en methodes konden burgerorganisaties aanwenden om actief het beleid te beïnvloeden? En ten slotte: welke politieke agenda hadden de ambachten, en welke retorische strategieën gebruikten zij om die te behartigen?

Gedurende de 150 jaar die de studie bestrijkt, slaagden ambachten erin om definitief hun plek te verzekeren als dé politieke vertegenwoordigers van de burgers bij uitstek. Dankzij hun grote aantal vertegenwoordigers in de stadsbesturen konden zij een grote invloed uitoefenen op de beleidsvoering. Een andere daaraan gelinkte, en belangrijke claim van deze studie is dat we laatmiddeleeuwse stedelijke politiek niet noodzakelijk moeten zien als het resultaat van een groeiende machtsconcentratie en oligarchisering. Ik stelde immers vast dat een relatief groot aantal ambachtslieden het tot politiek vertegenwoordiger schopten. Bovendien waren die vertegenwoordigers doorgaans leden uit de (gegoede) middenklasse, die vaak een lange staat van dienst hadden binnen belangrijke posten binnen het ambacht en dus het reilen en zeilen op de werkvloer goed kenden. De politieke verkozenen van de ambachten waren dus niet zozeer elitaire leden van een afgesloten of een oligarchie, maar wel degelijk vertegenwoordigers van de belangen van hun organisatie.

Maar bovenal toonde dit proefschrift aan dat het politieke proces in laatmiddeleeuwse steden veel participatiever was dan vele eerdere studies veronderstelden. Bottom-up participatie van burgers was immers een onlosmakelijk deel van de politieke besluitvorming. De mate waarin de stedelijke wetgeving bepaald werd door burgerinitiatieven verschilde echter van stad tot stad, net zoals de methodes waarmee de ambachten trachtten te wegen op het beleid. In Sint-Truiden beïnvloedden de ambachten vooral het politieke proces via informele contacten met het stadsbestuur. De Maastrichtse ambachten hadden verregaande autonomie om zelf hun zaken te regelen; daarnaast werden ze regelmatig bevraagd over belangrijke politieke thema’s in grote publieke meetings. In Leuven, ten slotte, maakten ambachten voornamelijk hun wensen kenbaar via petities aan het stadsbestuur.

De politieke agenda van de ambachten bestond uit een zeer diverse verzameling verzoeken. De fundamentele politieke en juridische hervormingen die al ruimschoots de aandacht kregen van historici waren daar zeker een deel van, maar veel vaker nog vroegen de ambachten voor concrete socio-economische veranderingen. Vaak ging het over socio-economische veranderingen die specifiek betrekking hadden tot hun organisatie, zoals arbeidsreguleringen of wetten die te maken hadden met het sociale statuut van verschillende leden. In veel gevallen overlapte de agenda van de ambachten met de specifieke bezorgdheden van de ambachtsmeesters, de hoogste sociale trap binnen het ambacht. Die meesters gebruikten hun overwicht binnen de ambachten om hun geprivilegieerde positie te behouden. Hoewel ook ambachtslieden met een lagere status occasioneel politiek actief waren en soms een betere positie voor henzelf wisten te onderhandelen, werd het ‘officiële’ politieke proces toch voornamelijk gedomineerd door de ambachtsmeesters.