Antwerps tenebrisme in een nieuw licht. In- en uitzoomen op stilistische invloeden en sociale interacties in de zeventiende-eeuwse Vlaamse schilderkunst

Kunsthistorische studies rond de zeventiende-eeuwse schilderkunst in Antwerpen richten doorgaans hun focus op de grote meesters, zoals Peter Paul Rubens (1577-1640), Antoon Van Dyck (1599-1641) en Jacob Jordaens (1593-1678). Minder bekende tijdgenoten, werkzaam in een afgeleide stijl of zelfs totaal andere stijlen of genres, alsook hun onderlinge relaties kregen tot dusver weinig aandacht. Als deel van het project Coral. The interplay between social structure, collaboration and innovation in Flemish painting and tapestry design (1600-1650) through formal art historical network research, wil deze studie de diversiteit van de Antwerpse creatieve gemeenschap en hun output blootleggen, alsook sociale, familiale en professionele netwerken onderzoeken.

Aan de hand van een stilistisch afgebakende groep kunstenaars, met name Antwerpse schilders van nachtelijke taferelen, beoogt deze studie deze aspecten aan te snijden alsook de impact van professionele en persoonlijke relaties te bevragen. Nachtelijke taferelen uit het zeventiende-eeuwse Antwerpen worden doorgaans onder de noemer van het internationaal caravaggisme opzijgeschoven als een kortstondig experiment van enkele grote namen zoals Gerard Seghers (1591-1651) en Theodoor Rombouts (1597-1637), die na een Italiëreis werken produceerden naar het voorbeeld van Caravaggio (1571-1610), maar nadien hun stijl aanpasten naar de heersende Antwerpse Rubensstijl. Desalniettemin, waagden ook kleinere spelers, steunend op een rijke lokale kunsttraditie alsook een sterk sociaal netwerk, zich aan deze stijl, die allesbehalve kortstondig bleek te zijn.

Zeventiende-eeuwse archiefdocumenten, zoals parochieregisters, gildelijsten en notariële akten die via de Cornelia databank geoperationaliseerd worden, leggen de structuur van deze kunstenaarsgemeenschap bloot, terwijl boedelinventarissen, veilingcatalogi alsook fysieke schilderijen hun artistieke productie in kaart kunnen brengen. Zowel de onderzoeksvraag als de methodologie van deze tweeledige studie willen aantonen dat traditionele kwalitatieve benaderingen en digitale kwantitatieve analyses moeten gecombineerd worden om tot een beter begrip te komen van de wisselwerking tussen sociale structuur, creativiteit en innovatie in de vroegmoderne tijd.