Is emotioneel gedrag doelgericht? Een test van een alternatief duaal procesmodel

Duale procesmodellen stellen dat gedrag verklaard kan worden door een stimulus-gedreven of een doelgericht proces. Traditionele duale procesmodellen gaan ervan uit dat stimulus-gedreven processen verantwoordelijk zijn voor initiële actietendensen en dat doelgerichte processen deze initiële actietendensen in een later stadium enkel kunnen verfijnen of corrigeren. Recent is echter een alternatief duaal procesmodel ontwikkeld dat stelt dat doelgerichte processen parallel werken met stimulus-gedreven processen, waarbij ze in competitie treden met stimulus-gedreven processen om gedrag te bepalen, dat doelgerichte processen deze competitie in de meeste gevallen ook winnen en dat daardoor gedrag meestal doelgericht is. Verklaringen voor emotioneel gedrag onderschrijven vaak de aannames van traditionele duale procesmodellen. Het doel van dit proefschrift was om het alternatieve duale procesmodel toe te passen op emotioneel gedrag en om twee centrale aannames van dit alternatieve model te testen. We bespreken de empirische test van deze aannames in vier hoofdstukken (Hoofdstuk 2 – 5).

In Deel 1 (Hoofdstuk 2) onderzoeken we de aanname van het alternatieve model dat emotioneel gedrag meestal doelgericht is. We bespreken de resultaten van een studie waarin we een doelgerichte verklaring testten voor een (illustratief) emotioneel gedrag waarvoor doorgaans stimulus-gedreven of onvolledige doelgerichte verklaringen worden voorgesteld (nl. de reacties op sociale uitsluiting). De resultaten van deze studie geven aanwijzingen dat dit illustratieve gedrag inderdaad doelgericht is.

In Deel 2 (Hoofdstuk 3 – 5) onderzoeken we de aanname dat voor emotioneel gedrag doelgerichte processen parallel werken met stimulus-gedreven processen, dat ze in competitie treden met stimulus-gedreven processen en dat doelgerichte processen deze competitie meestal winnen. Om deze aanname te testen, hebben we in verschillende studies een stimulus-gedreven proces in werking laten treden (Hoofdstuk 3 – 5), hebben we een doelgericht proces geïnstalleerd dat actietendensen opwekt die tegengesteld zijn aan de actietendensen die worden opgewekt door het stimulus-gedreven proces en onderzochten we of het doelgerichte proces in staat was om het stimulus-gedreven proces te verslaan (Hoofdstuk 3 en 5). We maten actietendensen via reactietijden en fouten bij het uitvoeren van geïnstrueerde responsen (Hoofdstuk 3) of via motorisch opgewekte potentialen versterkt door transcraniële magnetische stimulatie (Hoofdstuk 4 en 5).

De resultaten uit Hoofdstuk 3 bevestigen de werking van een stimulus-gedreven proces waarbij negatieve valentie een tendens tot vechten opwekt. De studies uit Hoofdstuk 4 (maar niet uit Hoofdstuk 5) bieden ondersteuning voor een stimulus-gedreven proces waarbij positieve valentie een toenaderingstendens en negatieve valentie een vermijdingstendens opwekt. De resultaten uit Hoofdstuk 3 en 5 laten bovendien zien dat doelgerichte processen inderdaad in een vroeg stadium werkzaam kunnen zijn. De resultaten met betrekking tot het vermogen van doelgerichte processen om stimulus-gedreven processen te verslaan zijn gemengd. De resultaten uit Hoofdstuk 3 suggereren de werkzaamheid van een doelgericht proces, maar dit proces bleek niet in staat om het stimulus-gedreven proces te domineren. De studie uit Hoofdstuk 5 toont aan dat het doelgerichte proces in staat was om actietendensen te bepalen, maar er zijn geen aanwijzingen dat dit proces inderdaad concurreerde met het stimulus-gedreven proces.

In het afsluitend hoofdstuk bespreken we de belangrijkste bevindingen en stippen we mogelijke beperkingen aan van ons onderzoek. Verder schetsen we mogelijkheden voor toekomstig onderzoek en bespreken we de methodologische waarde en theoretische implicaties van het huidige werk.