Het ' anti-religieus' getuigenis van de bijbel: religiekritiek als bondgenoot van de theologie

K.H. Miskotte (1894-1976) heeft in navolging van Karl Barth aandacht gevraagd voor het religie-kritisch gehalte van de Hebreeuwse bijbel (Tenach). Hij heeft de bijbel zelfs een ‘antireligieus getuigenis’ genoemd. Volgens Miskotte wordt het hart van Tenach gevormd door religiekritiek, door een ‘uittocht uit de religieuze slavernij’. Dit impliceert niet zozeer kritiek op de (religieuze) ander, maar vooral zelfkritiek voor de hoorder/lezer van Tenach.

In het huidige debat is het vooral Jan Assmann die wijst op het kritische onderscheid dat ‘Mozes’ maakt tussen ware en valse goden. Volgens hem brengt het bijbelse adagium ‘Geen andere goden!’ geweld, of in elk geval de mogelijkheid van geweld, met zich mee. Met deze studie wil ik onderzoeken of de bijbels-theologische benadering van Miskotte behulpzaam zou kunnen zijn in het huidige debat over monotheïsme en geweld, zoals in gang gezet door Assmann. Door het zorgvuldig analyseren van de bijbelteksten waarop Miskotte en Assmann zich beroepen (Exodus 32, Jonah, Psalm 115), hoop ik te onderzoeken wat de exclusivistische belijdenis van Israel (‘Geen andere goden!’) zou kunnen betekenen voor de systematische theologie.