Rechtszekerheid in een feilbaar systeem. Omgaan met gerechtelijke dwalingen in het strafprocesrecht

Jarenlang onschuldig in de gevangenis zitten. In de ons omringende landen zijn er verschillende zaken geweest waarin iemand deze nachtmerrie beleefde. In België zijn er daarentegen weinig of geen grote zaken van gerechtelijke dwalingen bekend. Daaruit afleiden dat ze er niet zijn, lijkt echter een brug te ver.

Dit onderzoek gaat in op de vraag hoe het strafprocesrecht gerechtelijke dwalingen moet detecteren, onderzoeken en rechtzetten. De huidige procedure, de herziening van afgesloten strafzaken, is immers onderhevig aan kritiek. Het toepassingsgebied, de mogelijke herzieningsgronden en de interpretatie ervan zouden te beperkt zijn. Hierdoor slagen slechts weinig aanvragers erin om hun eerdere veroordeling te laten vernietigen en een nieuwe beoordeling van hun zaak te krijgen. Ook zou de procedure te omslachtig zijn. Daarnaast krijgt ze het verwijt onvoldoende een onafhankelijke en onpartijdige beoordeling van de herzieningsaanvraag te garanderen. Een verbetering van de huidige procedure dringt zich dus op.

Wanneer er elementen opduiken die een gerechtelijke dwaling doen vermoeden, komen twee fundamentele beginselen van het strafprocesrecht met elkaar in conflict: rechtszekerheid en rechtvaardigheid. Zij sturen het antwoord op de centrale vraag van dit onderzoek in tegengestelde richtingen. Daarom zal dit onderzoek ook andere criteria hanteren, zoals de toepasselijke mensenrechten en algemene beginselen. Ook zal dit onderzoek de herzieningsprocedure in Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk bestuderen. In deze landen zijn er immers ophefmakende gerechtelijke dwalingen geweest, die tot grote veranderingen in de procedure hebben geleid. Uit deze buitenlandse procedures hoopt dit onderzoek dan ook inspiratie te putten om de Belgische procedure te verbeteren.