Opstandige koks: Praktische en Hedonistische Krachten van Recepten in De Late Communistische Bulgarije

Rebelse Kokkinnen:

De Praktische en Hedonistische Macht van Recepten in Laat-Communistisch Bulgarije (1956-1985)

In communistisch Bulgarije wisselden veel vrouwen met enthousiasme recepten uit. Ze deden het op hun werk, tijdens feesten of telefoongesprekken, op de tram of in een wachtrij; met familielieden en beste vrienden, of met mensen die ze net hadden ontmoet en nooit zouden terug zien – en zo bouwden ze opvallende private verzamelingen op, culinaire plakboeken. Deze activiteit vond enerzijds plaats in een algemeen klimaat dat afkeurend stond tegenover thuis koken - de communistische ideologen Marx en Lenin beschouwden thuis koken als een vorm van slavernij. Anderzijds duwde de patriarchaal ingesteld samenleving vrouwen toch in de rol van familiekoks. Dit zorgde dat de privaat keuken een heel betwist terrein was en de privécollecties van recepten tonen hoe vrouwen er in hun weg vond.

Het proefschrift beweert dat deze privécollecties van recepten de primaire schriftelijke bron van kookkennis waren in laat-communistisch Bulgarije. Kookboeken, die in de periode uitsluitend door de staat beheerde uitgeverijen werden uitgegeven, werden minder gebruikt. Het onderzoek stelt vast dat deze situatie waarschijnlijk specifiek voor communistische Bulgarije was, en eventueel voor het communistische blok in Oost-Europa.

De thesis onderzoekt het uitwisselen van recepten en de betekenis ervan. Er wordt in bestudeerd hoe vrouwen onderhandelen over de keuzes die ze maken in een van hun meest basale dagelijkse levensroutines – koken, in het zeer betwiste gebied van hun keukens. Een model om sociale fenomenen te analyseren, ontwikkeld door Bateson (1987), wordt gebruikt om de betekenissen van thuis-koken en het uitwisselen van recept te ontleden. De analyse wordt gemaakt vanuit verschillende perspectieven: vanuit structureel oogpunt wordt onderzocht hoe vrouwen met de bestaande sociale context onderhandelen over hun manier van omgaan met eten en koken; vanuit economische hoek wordt inzicht geboden in hoe het uitwisselen van recepten in de specifieke economische omstandigheden de kwaliteit van het thuis koken verbeterde; vanuit sociaal perspectief wordt bekeken hoe de onderzoekt praktijk de vertellers hielp om met hun sociale groep banden te creëren en die te consolideren; ten laatste worden ook de affectieve aspecten bekeken, de emoties die kwamen kijken bij de sociale praktijk van het uitwisselen en verzamelen van recepten.

Het proefschrift besluit dat het uitwisselen van recepten en thuis koken voor de vertellers en hun dichtstbijzijnde groep een economisch verstandige manier om een zeker levensniveau te bewaren was, maar ook leverde andere sterke drijfveren. Namelijk beantwoordde het tegelijkertijd aan de drie aangeboren psychologische behoeften die mensen motiveren: de behoefte aan bekwaamheid, de behoefte aan autonomie en de behoefte aan verwantschap (zoals gedefinieerd door Deci en Ryan, 2000: 27). Het belang van deze knoop van betekenissen was onbetwist, binnen de specifieke context, waarin geen van de bovengenoemde behoeften in andere gebieden van het sociale leven van deze vrouwen gewoonlijk werd ingevuld.

Een centrale vraag in dit onderzoek was in hoeverre de motivering van de vertellers om recepten te verzamelen en thuis te koken een uiting was van weerstand tegen de autoriteiten en de heersende ideologie.  Het verzamelde materiaal suggereert dat minstens een deel van de vertellers elementen van hun activiteit als een vorm van microweerstand zagen en er praktijken op nahielden, waarvan zij dachten dat ze de officiële politieke en ideologische verhandelingen tegenspraken. Het onderzoek vond echter onverwacht ook een andere, misschien meer verspreidde,  vorm van micro-resistentie. Die was gebaseerd op weerstand, niet tegen de politieke ideeën van het communistische regime, maar tegen de gevolgen van haar moderniseringsproject, die in de massale tewerkstelling van vrouwen resulteerde. Het verlies van de oude levensstijl werd bejammerd en meer tijd voor het huishouden werd gezien als een voorrecht voor sommige vrouwen.