Het tracé van nieuwsvertaling in gemeenschapsradio in Zuid-Afrika: Een actor-network-benadering

Het tracé van nieuwsvertaling in gemeenschapsradio in Zuid-Afrika: Een actor-network-benadering

In Zuid-Afrika is gemeenschapsradio een krachtig communicatiemiddel om nieuws en informatie in bepaalde talen te verspreiden bij een specifiek publiek. Radio fungeert als een interactief platform dat afgelegen gemeenschappen toelaat om te communiceren over onderwerpen die een impact hebben op hun dagelijks leven. De lokale luisteraars hebben de kans om bij te dragen aan de dagelijkse werking van de radiozender en om in hun eigen taal hun mening te uiten over onderwerpen die hen aanbelangen. In Zuid-Afrika vindt communicatie in lokale talen plaats in een sterk meertalige context: nieuwsmakers gaan aan de slag met verschillende talen, tekstsoorten en modaliteiten om nieuws via de radio bij een specifiek publiek te krijgen.

Omdat er nog maar weinig onderzoek is gebeurd naar het raakvlak tussen vertaling en journalistiek bij de Zuid-Afrikaanse gemeenschapsradio, wil deze studie in het bijzonder aandacht besteden aan de rol of de functie die vertaling hier vervult. Het gaat om uitzendingen van de Zuid-Afrikaanse gemeenschapsradio in een specifieke taal voor een specifiek publiek uit dezelfde regio, religieuze gemeenschap of met gedeelde interesses. Dit verkennend onderzoek gaat daarom verder dan het louter bestuderen van vertaling als product en focust op de rol of positie die vertaling inneemt bij nieuwsredacties van de Zuid-Afrikaanse gemeenschapsradio. De studie heeft als doel om meer inzicht te krijgen in het vertalen van nieuwsberichten, situationele vertaalpraktijken en -activiteiten, en de menselijke en niet-menselijke actoren betrokken bij het nieuwsproductieproces. Dit dankzij het beschrijven en verklaren van al deze elementen.

De hoofdonderzoeksvraag van deze studie luidt als volgt: Wat is de rol en/of positie  van vertaling bij de Zuid-Afrikaanse gemeenschapsradio, waar redacties meertalig nieuws brengen voor hun doelpubliek? Hieruit volgen nog enkele bijkomende onderzoeksvragen: Welke meertalige processen, die duiden op het bestaan van bepaalde journalistieke vertaalpraktijken, kunnen we onderscheiden in het nieuws van de gemeenschapsradio in de Zuid-Afrikaanse provincie Vrijstaat? Hoe zien de vertaalactiviteiten eruit die deel uitmaken van het nieuwsproductieproces bij gemeenschapsradiozenders? Welke rol spelen de menselijke en niet-menselijke actoren in dit vertaalproces, en hoe interageren deze verschillende actoren met elkaar?

Op het conceptuele niveau maakt dit onderzoek gebruik van Bruno Latour’s (2005) actor-networktheorie (ANT), die een scala aan mogelijkheden omvat om vertaalprocessen, menselijke/niet-menselijke actoren en fenomenen te bestuderen. De keuze viel op ANT omdat het een kader biedt voor verkennend onderzoek naar actoren, vertaalactiviteiten en -praktijken die anders onzichtbaar zouden blijven. Latour’s benadering was dus richtinggevend bij het beantwoorden van de onderzoeksvragen uit dit project.  De methodologische onderzoeksopzet bestaat uit twee fases.

De eerste fase bestond uit mixed-methods onderzoek waarbij gelijktijdig kwantitatieve en kwalitatieve gegevens werden verzameld. Zo ontstonden er raakvlakken met de meervoudige kwalitatieve case study uit de tweede fase. De eerste fase had als hoofddoel om een overzicht (of panorama, in de terminologie van Latour) te schetsen  van de manier waarop meertalig nieuws circuleert op de gemeenschapsradio in de Zuid-Afrikaanse provincie Vrijstaat. De gegevens verzameld tijdens deze fase tonen talloze voorbeelden van vertaalactiviteiten en -processen op nieuwsredacties, zoals de zichtbaarheid van talige bronnen (onder meer woordenboeken en terminologielijsten), of betrokkenen die worstelen met vertaling en daarover reflecteren. Tegelijk wordt vertaling ook gebruikt als een oplossing voor verschillende taalgerelateerde problemen. Het gebruik van diverse bronnen tijdens het nieuwsproductieproces duidt bovendien op de aanwezigheid van inter- en intralinguale vertaalprocessen. De data-analyse in de eerste fase toont duidelijk het belang en de rol van de verschillende menselijke/niet-menselijke actoren en de interacties ertussen. De schriftelijke verslagen in fase 2, gebaseerd op een meervoudige case study, illustreren aan de hand van Latour’s actor-netwerken de complexe relaties tussen menselijke en niet-menselijke actoren. Daarnaast tonen ze ook de dagelijkse gang van zaken op de nieuwsredactie van gemeenschapsradiozenders.

Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat vertaling niet enkel een rol speelt bij lokaal radionieuws, maar ook een duidelijke functie (nl. zichtbaar belang) vervult op elk niveau van het nieuwsproductieproces. Dankzij deze studie krijgen zowel menselijke (bv. de nieuwsmakers en de lokale gemeenschap) als niet-menselijke actoren (bv. materiële voorwerpen, vertaalprocessen en -praktijken, enz.) een stem en worden ze zichtbaar. De actor-networktheorie maakte het voor mij, als onderzoeker, mogelijk om een soort van woordvoerder te worden en een stem te geven aan diegenen die geen stem hebben, door het vertalen van mijn bevindingen voor een academisch doelpubliek.

Kortom, de actor-networktheorie is bij uitstek geschikt voor verder onderzoek naar de vertaalpraktijk in informele en niet-professionele contexten, zoals ook in deze studie gebeurde. Dit proefschrift toont aan dat wanneer onderzoekers Latour’s concepten als kompas gebruiken en deze vertalen naar een bruikbaar methodologisch kader, zij gestimuleerd worden om rustig na te denken, minder veronderstellingen te maken, oog te hebben voor de context en in hun studie rekening te houden met een groter aantal entiteiten of actoren, zowel menselijke als niet-menselijke.