Naar een duurzame consumptie die rekening houdt met de planetaire grenzen:verbetering van de methodologie en visualisatie van levenscyclusanalyses voor een geïnformeerde voedselkeuze

Onze consumptiepatronen vergen veel grondstoffen en produceren terzelfdertijd ook veel emissies en afval. Menselijke activiteiten leggen hierdoor een continue druk op onze omgeving. Het planetaire grenzen kader heeft aangetoond dat we enkele ecologische limieten van onze planeet naderen en zelfs overschrijden. Een overgang naar meer duurzame productie en consumptie is dan ook hoogstnodig, meer dan ooit. Deze thesis draagt bij tot een milieuvriendelijkere productie en consumptie van voedsel, waarbij de focus ligt op drie overkoepelende uitdagingen.

Bij het maken van keuzes voor duurzame voedselaankopen vertrouwen consumenten op informatie die ze krijgen via eco-labels. In deze thesis wordt dan ook de informatie naar de consument toe inzake milieuvriendelijkheid van voedsel onder de loep genomen. Een gevalstudie over verse groenten en fruit in Vlaanderen toont aan dat het huidige labelling-landschap de consument niet toelaat om adequate beslissingen te nemen voor het kopen van milieuvriendelijk voedsel. Verder is er sprake van een potentiële intentie-performantie kloof voor producenten, en in de bredere zin voor de ganse voorzieningsketen. We besluiten dat performantie-gebaseerde labels essentieel zijn. Deze dienen de hele keten van verse producten te beslaan, gebruikmakende van de levenscyclusanalyse (LCA) benadering, en situationele parameters zoals moment van aankoop, herkomst en productie-  en distributiemodus te omvatten.

In de literatuur zijn echter veel verschillende methodologische benaderingen gevonden voor het toepassen van de LCA methode op voedsel. Verschillen slaan hierbij op de systeemgrenzen van de studie en op de gekozen effectbeoordelingsmethode en de gekozen impactcategorieën opgenomen in de beoordeling. Daarenboven hebben recente studies aangetoond dat voor voedsel afkomstig van meerjarige productiesystemen zoals fruitboomgaarden, het belangrijk is rekening te houden met de gehele boomgaardcyclus en niet enkel te focussen op één (hoog)productief jaar. Het volgende deel van deze thesis wil dan ook de bovengenoemde methodologische uitdagingen aanpakken, en dit aan de hand van een tweestaps gevalstudie op appel. In een eerste stap ligt de focus op de teelt en wordt een boomgaardmodel gebouwd rekening houdende met de lagere productiefasen van een boomgaard naast de hoogproductieve fase. Zo vonden we dat bij conventionele  en geïntegreerde appelboomgaarden, een nauwe focus op de hoogproductieve jaren tot een gemiddelde onderschatting van respectievelijk 18% en 11% van de milieu impact leidt; dit in tegenstelling tot een overschatting van 11% bij biolandbouw. In een tweede stap wordt de gehele keten van Belgische en Nieuw-Zeelandse appels onderzocht tot en met de finale consumptie, inclusief alle voedselafval en –verliezen en rekening houdende met verschillende situationele parameters. Herkomst en verpakking bleken een grote rol te spelen in de impact doorheen de keten; moment van aankoop bleek van veel minder groot belang. Het onderzoek toonde verder aan hoe de impact vergroot wordt door voedselafval en –verliezen. Daarenboven worden enkele opties voor de voorzieningsketen onderzocht voor het verminderen van de milieu-impact van appels.

Ten slotte beoogt het laatste deel van deze thesis het gevoel van urgentie dat het planetaire grenzen kader naar voor schuift te verenigen met de milieueffecten zoals berekend in een LCA. De LCA impacts worden omgezet naar een nieuwe index, “the Risk of Earth Destabilization (RED) index”, gebruikmakende van wegingsfactoren op basis van de planetaire grenzen en hun onzekerheidszones. Deze index omvat de planetaire urgentie, en dus het risico op destabilisatie van de aarde, geassocieerd met elk van de LCA impacts en maakt transparante communicatie over de ecologische duurzaamheid van producten makkelijker. Een gevalstudie over vleesconsumptie in Europa illustreert de brede toepasselijkheid van de RED index die bijvoorbeeld kan gebruikt worden voor vergelijking van gelijkaardige producten, voor vergelijking ten opzichte van een referentiewaarde of voor scenario-analyse van veranderingen in consumptiepatronen.