Een empirisch onderzoek naar de verwerking en verwerving van vaste woordcombinaties in een tweede taal via audiovisuele input

Gevordere kennis van een tweede of vreemde taal veronderstelt kennis van een groot aantal vaste woordcombinaties (“formulaic sequences”), of frequent voorkomende uitdrukkingen en woordcombinaties die gekend en conventioneel zijn bij moedertaalsprekers (Siyanova-Chanturia & Pellicer-Sánchez, 2019). In onderzoek rond tweedetaalverwerving verwijst de term “formulaic language” naar een diverse groep vaste woordcombinaties, waaronder “lexical bundles” (e.g., op de hoogte, voor het eerst, door middel van), collocaties (e.g., blinde paniek, totale chaos), “binomialen” (e.g., rechten en plichten, vrouwen en kinderen), en idiomatische uitdrukkingen (e.g., maak dat de kat wijs). Veel van deze uitdrukkingen kunnen incidenteel geleerd worden, als een bijproduct van communicatieve of betekenisgerichte activiteiten zoals lezen en tv-kijken (e.g., Hulstijn, 2003). Deze vorm van leren is een traag, cumulatief proces. Omdat incidentele leeractiviteiten gewoonlijk gepaard gaan met beperkte aandacht voor vorm, is een grote hoeveelheid L2 input nodig om sterke leerwinsten te observeren (Webb, 2020). Aandacht speelt wellicht ook een belangrijke rol in de incidentele verwerving van vaste woordcombinaties, die vaak semantisch transparant en daardoor onopvallend zijn (e.g., Boers, 2016). Een aantal studies hebben onderzocht hoe aandacht en aandachtsverhoging het leren van woordcombinaties kunnen beïnvloeden (e.g., Choi, 2017; Szudarski & Carter, 2016; Majuddin et al., 2021; Toomer & Elgort, 2019).

Het doctoraatsproject is een empirisch onderzoek naar incidentele verwerving van vaste woordcombinaties door middel van tv-kijken en lezen. Het project heeft als doel te onderzoeken in hoeverre deze activiteiten het leren van woordcombinaties kunnen bevorderen, en wat de rol van aandacht is in het leerproces. Het project stelde de volgende onderzoeksvragen:

1. In welke mate kan tv-kijken de kennis van woorden en woordcombinaties in een tweede taal versterken?

2. Voor welke types woordcombinatie kan kennis verworven worden door tv te kijken?

3. Wat is het effect van typografische markering en aandacht op het leren van vaste woordcombinaties door middel van tv-kijken?

4. Heeft typografische markering een blijvend effect op het leren van vaste woordcombinaties wanneer deze herhaaldelijk voorkomen in betekenisvolle contexten?

Vier empirische studies werden uitgevoerd waarin gevorderde sprekers van het Engels als vreemde taal deelnamen aan incidentele leerinterventies. De eerste studie onderzocht incidenteel leren van woordcombinaties en woorden tijdens het kijken van een video. De studie maakte gebruik van een pretest-posttest design om leerwinsten te meten voor woordenschatitems die voorkwamen in de video. De studie vergeleek ook de leerwinsten van verschillende woorden en woordcombinaties in meervoudige regressieanalyse (“generalized estimating equations”). De resultaten toonden leerwinsten aan voor zowel woorden als woordcombinaties die slechts één keer voorkwamen in de input.

De tweede studie gebruikte een gelijkaardig design, maar keek naar de effecten van Engelse woordenschatkennis van item-variabelen op het leren van woordcombinaties door tv-kijken. De resultaten suggereren dat voorkennis van Engelse woordenschat en item-variabelen zoals associatiesterkte leerwinsten kunnen beïnvloeden.

De derde studie onderzocht de effecten van typografische markering in tv-kijken met captions (of ondertitels in de tweede taal). In een tv-programma met Engelse ondertitels werden woordcombinaties onderlijnd die verondersteld werden ongekend te zijn bij de deelnemers. Naast woordenschattests maakte de studie ook gebruik van eye-tracking om visuele aandacht voor onderlijnde en niet-onderlijnde woordcombinaties te meten. Met mixed-effects-modellen vergeleken we de leerwinsten (scores in de pre- en posttest) voor gemarkeerde en niet-gemarkeerde items, en analyseerden we de correlatie tussen typografische markering enerzijds, en leestijden voor items in de ondertitels anderzijds. De resultaten toonden aan dat zowel aandacht als item-variabelen leerwinsten voorspelden, maar dat het effect van typografische markering beperkt was.

De laatste studie gebruikte een gemengd design om de duurzaamheid van het effect van typografische markering te meten tijdens het lezen van Engelstalige teksten. Deelnemers lazen in twee sessies Engelse teksten waarin gemarkeerde en niet-gemarkeerde woordcombinaties (collocaties) voorkwamen. Typografische markering werd enkel toegepast in de eerste sessie. Door oogbewegingen te meten tijdens beidde leessessies konden we het effect meten van markering op visuele aandacht voor collocaties op langere termijn. We keken ook of collocaties sneller gelezen werden naarmate ze vaker werden gelezen, wat zou kunnen wijzen op meer automatische verwerking door impliciete collocatiekennis. De resultaten toonden dat markering slechts een tijdelijk effect had op leestijden in de eerste sessie. De bevindingen van deze studie suggereren ook dat incidenteel leren van collocaties een traag proces is wanneer de aandacht van de leerder gericht is op communicatieve betekenis.

De bevindingen van de vier studies hebben pedagogische implicaties voor tweedetaalverwerving: ze tonen het potentieel aan van betekenisvolle input en incidenteel leren van vaste woordcombinaties. De studies geven ook inzicht in de rol van aandacht en aandachtsverhoging in incidentele leeractiviteiten. Verder dragen de studies bij aan theorieën rond cognitieve verwerking van woordcombinaties in betekenisvolle contexten.