Geboorteperikelen: verloskunde, religie en medische ethiek in België (ca. 1830-1914)

In dit proefschrift onderzoek ik de rol van levensbeschouwing en medische ethiek in wetenschappelijke debatten en medische praktijken van katholieke en liberale artsen in negentiende-eeuws België (1830-1914). De focus ligt op moeilijke bevallingen. De gruwelijke realiteit van complicaties tijdens de geboorte, die vaak de dood van de moeder of de foetus tot gevolg hadden, zette katholieke en liberale artsen aan tot nadenken over hun missie als arts en over de religieuze en morele implicaties van hun handelen. Deze dialectische relatie tussen het verloop van medische debatten en de ontwikkeling van praktijken in de verloskamer vormt de rode draad van dit proefschrift.

Om licht te werpen op verloskundige debatten en praktijken, heb ik vooral teksten over verloskundige interventies in medische tijdschriften geanayseerd. Een belangrijk deel van het onderzoek was gericht op gedigitaliseerde wetenschappelijke medische tijdschriften. De methode die ik heb gebruikt om de drie gedigitaliseerde tijdschriften te onderzoeken, bestaat uit een combinatie van distant reading en close reading. Distant reading verwijst naar het gebruik van text-mining technieken om tekstcorpora te analyseren die te groot zijn om via traditionele methoden van discoursanalyse te onderzoeken. Met behulp van de digitale tool AntConc heb ik mijn corpus doorzocht op trefwoorden die verband houden met religie en verloskunde. Met close reading methoden bedoel ik de hermeneutische analyse van de context waarin de zoekopdrachten (woorden of woordcombinaties) voorkomen: de paragrafen, de artikelen en tijdschriftrubrieken waar de artikelen deel van uitmaakten. Naast mijn onderzoek in de drie medische tijdschriften heb ik twee belangrijke verloskundige debatten als uitgangspunt genomen voor verdere analyse: het grootste debat betrof het vraagstuk van de obstructie tijdens de bevalling en de verschillende verloskundige interventies om vrouwen met een smal bekken te helpen bevallen. Het tweede debat ging over de methoden om ongeboren kinderen die in levensgevaar waren te dopen. Beide debatten waren prominent aanwezig in medische publicaties, de belangrijkste bronnen voor deze studie. In mindere mate heb ik ook een breed scala aan bronnen uit het politieke, juridische en theologische domein onderzocht om de ideeën en debatten van artsen vanuit andere dan medische perspectieven te benaderen.

De belangrijkste conclusie van dit doctoraat is dat levensbeschouwelijke debatten in wetenschappelijke kringen nooit werden geïnitieerd door politieke uitspraken of ontwikkelingen. Levensbeschouwelijke onenigheid ontstond in de context van discussies over medische innovaties en experimenten. De introductie van verloskundige ingrepen zoals medische abortus, die leidden tot de dood van de foetus, bracht katholieke en liberale artsen ertoe zich te bezinnen op hun missie als arts en op de religieuze en morele implicaties van hun verloskundige praktijken in de verloskamer. Ook omgekeerd was er een productieve dynamiek tussen de aanwezigheid van levensbeschouwelijke conflicten in debatten en de ontwikkeling van verloskundige technologie. De pogingen van artsen om de verloskundige procedures te verbeteren vloeiden vaak voort uit overwegingen van morele en religieuze aard. Deze conclusies tonen aan hoe lonend het is om de relatie te bestuderen tussen medische kennis, de methoden en plaatsen van wetenschappelijke debat, de levenbeschouwelijke overtuigingen en het religieus geïnspireerde gedrag van artsen. Samen hebben zij de ideeën en praktijken van artsen diepgaand beïnvloed.