Met een beetje hulp van mijn leerkracht: De rol van leerkracht-leerlinginteracties bij victimisatie door leeftijdsgenoten op school

Pesten en victimisatie door leeftijdsgenoten zijn hardnekkige problemen op scholen. Slachtoffers lopen risico op meerdere negatieve gevolgen op de korte en lange termijn. Hoewel leerkrachten worden gezien als belangrijke interactiepartners op school en sleutelfiguren bij het voorkomen en verminderen van pesten, wordt hun rol bij victimisatieprocessen pas recent bestudeerd. Het hoofddoel van dit proefschrift was om de rol van leerkracht-leeringinteracties bij victimisatie door leeftijdsgenoten te onderzoeken. De affectieve leerkracht-leerlingrelatie en de reacties van leerkrachten op pestincidenten kunnen belangrijk zijn om victimisatie aan te pakken en positieve relaties tussen leeftijdsgenoten te stimuleren.

Het eerste doel van dit proefschrift was om de rol van affectieve leerkracht-leerlingrelaties bij victimisatie na te gaan. Dit gebeurde met een multi-level meta-analyse (N = 185,881) die het verband onderzocht tussen de kwaliteit van leerkracht-leerlingrelaties enerzijds, en pesten en victimisatie door leeftijdsgenoten anderzijds (Studie 1). Resultaten lieten zien dat een hogere relatiekwaliteit samenhing met minder pesten en victimisatie. In een subset van longitudinale associaties hing een hogere relatiekwaliteit ook samen met minder victimisatie op een later moment. Meerdere variabelen (bijv. indicator van de leerkracht-leerlingrelatie) beïnvloedden de sterkte van de verbanden. Daarnaast werden gegevens van een longitudinale studie met drie meetmomenten bij 930 Vlaamse leerlingen (4e-6e leerjaar) gebruikt om transactionele verbanden na te gaan tussen twee dimensies van de leerkracht-leerlingrelatie (nabijheid en conflict) en victimisatie (Studie 2). Resultaten toonden aan dat nabijheid en conflict uniek samenhingen met zelf-gerapporteerde victimisatie en dat veranderingen in de variabelen over tijd samenhingen op de meeste meetmomenten. Ook voorspelde meer nabijheid minder conflict doorheen het schooljaar en andersom. Echter, transactionele verbanden tussen leerkracht- leerlingrelaties en victimisatie werden niet gevonden.

Het tweede doel van dit proefschrift was om te onderzoeken in hoeverre de reacties van leerkrachten op pestincidenten van invloed zijn op victimisatieprocessen. Gegevens van 874 gepeste Nederlandse leerlingen (4e-6e leerjaar) en hun leerkrachten werden gebruikt om na te gaan hoe vaak gepeste leerlingen aan hun leerkracht vertellen over de victimisatie, alsook de mate waarin de reacties van leerkrachten op pesten (actief vs. passief) kunnen bevorderen dat leerlingen erover praten met hun leerkracht (Studie 3). Resultaten toonden aan dat drie op de vier gepeste leerlingen met iemand over de victimisatie praatte en dat 58.3% van hen het aan de leerkracht vertelde. De reacties van leerkrachten op pesten voorspelden niet of gepeste leerlingen al dan niet de leerkracht inlichtten op een later moment.

Samengevat dragen de bevindingen van dit proefschrift bij aan bestaande ondersteuning voor het verband tussen leerkracht-leerlinginteracties en victimisatie door leeftijdgenoten. Pistes voor toekomstig onderzoek worden besproken, zoals het maken van een onderscheid tussen subtypes van pesten. Hopelijk kan dit proefschrift de onderwijspraktijk inspireren bij het voorkomen en verminderen van victimisatie door leeftijdsgenoten en uiteindelijk eraan bijdragen dat kinderen een mooie toekomst tegemoet gaan.