Institutionele regelingen voor duurzame en veerkrachtige Europese landbouwsystemen

Het Europees beleid is er in toenemende mate op gericht om partnerschappen van privé-actoren te stimuleren die een leefbaar inkomen verzekeren voor landbouwers. Deze thesis verkent daarom de rol van partnerschappen in het verbeteren van risicobeheer, collectieve actie, en meerwaardecreatie door landbouwers. Deze verkenning vindt plaats in de context van de Belgische appel- en perensector. In vier empirische hoofdstukken onderzoeken we hoe partnerschappen bijdragen tot een verminderde blootstelling aan prijsrisico, tot het gebruik van financiële derivaten, tot collectieve verkoop van landbouwproducten, en tot meerwaardecreatie door telers.

Eerst verkennen we het verband tussen strategisch gebruik van opslag door fruittelers en risicobeheer. We gaan na of opslag eerder als een instrument voor risicobeheersing of speculatie wordt gebruikt. We onderzoeken ook hoe het strategisch gebruik van opslag verband houdt met het gebruik van risicobeheersinstrumenten die berusten op samenwerking, meer bepaald ‘pooling’ (een vorm van risicodeling) en stamverkoop. Ons onderzoek wijst uit dat telers weinig gebruik maken van pooling en stamverkoop, hoewel dit hen zou beschermen tegen prijsrisico.

In het tweede empirische hoofdstuk bespreken we de ontwikkeling van een nieuw partnerschap dat perentelers toelaat om financiële derivaten te gebruiken. Zoals de meeste groente- en fruittelers hadden Belgische perentelers niet de mogelijkheid om aan risicobeheersing met behulp van financiële derivaten te doen, totdat de ‘Fruit Trading Company’ werd opgericht. Dit partnerschap heeft gepionierd door een platform te ontwikkelen dat toelaat om swapcontracten tussen telers en handelaars te sluiten, op een manier die anonimiteit garandeert en risico op wanbetaling door de tegenpartij uitsluit. Op deze manier is een geheel nieuw instrument voor de beheersing van prijsrisico door perentelers ontwikkeld.

In het derde empirische hoofdstuk onderzoeken we hoe de werking van coöperaties in de Belgische appel- en perensector wordt beïnvloedt door de tevredenheid van leden over hun inspraak. We gaan na hoe de tevredenheid over inspraak het vertrouwen van telers in hun coöperatie beïnvloedt, en hoe vertrouwen op zijn beurt bepaalt in welke mate telers beslissingen willen toevertrouwen aan de directie. Wanneer telers beslissingen over kwaliteitscontrole en het tijdstip van verkoop toevertrouwen aan de directie heeft dat belangrijke voordelen voor de werking van de coöperatie. Door dit verband bloot te leggen tonen we aan dat de tevredenheid over inspraak bij telers belangrijk is voor een goede werking van de coöperatie.

In het laatste empirische hoofdstuk onderzoeken we hoe de introductie van clubrassen Belgische telers heeft toegelaten om de kwaliteit van appels en peren te verbeteren en meerwaarde te creëren. Door een hervorming van intellectuele eigendomsrechten op rassen hebben ‘clubs’ van veredelaars, telers, en handelaars merken kunnen introduceren in de handel van appel en peren. Deze appel- en perenrassen met een merknaam, geproduceerd en verhandeld binnen exclusieve partnerschappen, worden clubrassen genoemd. Onze bevindingen wijzen uit dat eigenaarschap over een merknaam clubs heeft toegelaten om beslissingen over kwaliteitscontrole uit handen van telers te nemen, en toe te vertrouwen aan handelaars of coöperaties. Door de autoriteit over kwaliteitscontrole aan deze laatste groep toe te vertrouwen hebben clubs het mogelijk gemaakt om kwaliteitsstandaarden af te dwingen, wat voordien veel minder goed lukte. Clubrassen halen daardoor betere prijzen in de markt, wat een meerwaardecreatie voor de leden van de club impliceert. Dit gaat echter ten koste van de autonomie van telers.

Het besluit van deze thesis is dus dat partnerschappen in de Belgische appel en perensector een balans moeten vinden tussen de autonomie van telers en een effectieve sturing van kwaliteitscontrole en aanvoer van fruit.