Hoe onmenselijk is het vrijewilscepticisme? Een repliek op Bart Nelissen

In aflevering 320 van 8 april 2015 van het Nieuw Juridisch Weekblad (NjW) was Bart Nelissen hard voor een rechtssysteem zonder schuld en vrije wil. Wie sceptisch staat tegenover die twijfelachtige fundamenten waarop het huidig Belgisch recht steunt, moet – aldus Nelissen – beseffen dat toekomstig recht dat hiervan afwijkt onmenselijke trekken zal hebben. Schuldloos recht heeft iets totalitair, kil en afstandelijk. Schuldloos recht is recht zonder menselijkheid. Jan Verplaetse ontkracht die kritiek. Vooreerst onderstreept hij dat wie sceptisch staat tegenover die traditionele grondslagen van het strafrecht net door medemenselijkheid gemotiveerd wordt om te pleiten voor een recht dat schuld en toerekening loslaat. Veel mistoestanden in het huidig penitentiair systeem zijn net het gevolg van het vasthouden aan het problematische onderscheid tussen verwijtbare schuld en ontoerekenbare onschuld. Een schuldloos recht is een recht zonder vergelding maar op basis van meer inzicht. Is het net geen teken van menselijkheid om eerder begrijpend en inzichtelijk dan beschuldigend op te treden? Ten gronde vreest Nelissen dat dit inzicht en begrip omslaan in afstandelijkheid en kilheid. Met schuld en verwijt gaan ook andere attitudes verloren die rechters nodig hebben om een menselijk oordeel uit te spreken. Verplaetse vindt dat Nelissen dit verlies overdrijft. Een vrijewilsceptische blik is zeker een andere blik die afstand wil nemen van een houding die zaken alleen erger maakt, maar ten opzichte van houdingen die we wenselijk vinden maar die botsen met verdienste en verantwoordelijkheid bestaat een uitdagende derde weg. Het vrijewilscepticisme blijft een filosofie die zich op gepaste loopafstand van onze dagelijkse psychologie bevindt: vreemd genoeg om boeiend te zijn, maar niet zo vreemd dat het beangstigend wordt.

Toegankelijkheid:Closed