De Spaanse en Oostenrijkse Nederlanden in contact met de Ottomanen (17de en 18de eeuw): media, opinies en beeldvorming over de Ottomanen

Het thema van de Ottomanen was in de Spaanse en de Oostenrijkse Nederlanden een veelgebruikt onderwerp in media zoals vieringen, drukwerk, biddagen, pamfletten, preken, enz. Een onderzoek over de media en de communicatie in de Spaanse en Oostenrijkse Nederlanden over de Ottomanen kan verhelderend zijn voor hoe de beeldvorming verliep over identificatieprocessen in de zeventiende en de achtiende eeuw, het belichten van de eigen cultuur door spiegeling aan andere culturen. De analyse van de opiniërende rol van media legt immers zowel spanningen bij de gezaghebbende instellingen bloot (bijvoorbeeld de rol van kerkelijke en van wereldlijke overheden) als dat het uitzicht geeft op hoe de Ottomanen gepercipeerd werden en welke historische context aan de basis ligt van die percepties. In het voorliggend onderzoeksvoorstel wordt nagegaan door welke partijen en met welke motieven het thema in de (op de eerste plaats gedrukte) media van de zeventiende en de achtiende eeuw gebruikt werd: Welke beelden werden er geschetst over de Ottomanen? Was dat beeld divers en afhankelijk van de gehanteerde media? Werd het thema door de gezaghebbende instellingen van de Spaanse en de Oostenrijkse Nederlanden als propaganda gebruikt om de aandacht af te leiden van interne problemen?

Het gebruik van thema’s als de Moren, de Saracenen en de Ottomanen in de media in Europa is een terugkerend fenomeen. Gaat de beeldvorming in de zeventiende en de achtiende eeuw verder op wat er aanvankelijk over de Moren en de Saracenen en later over de Ottomanen (vanaf de zestiende eeuw) gerepresenteerd werd of zijn er merkbare verschillen? Was het thema van de Ottomanen in de zeventiende en de achtiende eeuw een actualiteitsthema of waren er andere dieperliggende motieven? Bepaalden deze motieven het geschetste Turkenbeeld of was er een wisselwerking? Welke boodschappen werd gecommuniceerd? De achterliggende theorievorming voor deze vragen is uiteraard sterk bepaald door de studie over oriëntalisme van Edward Said en het lange debat daar daarop volgde. De zeventiende en de achtiende eeuw moet een cruciale periode in de wijziging van het Turkenbeeld geweest zijn. In de zeventiende eeuw was het overwegende en stereotype beeld dat werd getoond een portret van de “bloeddorstige” Turken die het Christelijke Westen bedreigden als “algemeynen vyands” en als een “macht der hellen”. In de achtiende eeuw was de “gevreesde Turk” een verzwakte en aan-het-Westen-inferieure mogendheid geworden, waarvan het exotische karakter nog wel tot de verbeelding sprak, maar zeker geen angst meer inboezemde. In toenemende mate werd er een beeld geschetst van de Ottomanen als een gewone, ondermaatse vijand waarvan zijn niet-westerse kenmerken zich gemakkelijk leenden om er de spot mee te drijven. Diezelfde kenmerken prikkelden echter tegelijkertijd de nieuwsgierigheid van een steeds breder publiek. Het geschetste portret van de Ottomaan als “mens” was onderhevig aan het medium, de betrokken organisatie, het publiek en de regio. Het was met andere woorden allesbehalve een eenduidig beeld, waarin de opiniërende rol van het medium van fundamenteel belang was.