Finis Terrae. Het Europese onderwerp: een gecompromitteerd paradigma

Het huidige politieke landschap roept sterke vergelijkingen op met de crises die de westerse wereld in de 20ste eeuw kenmerkten. De huidige dreiging van een nieuw conflict lijkt iets toe te voegen aan de diagnose die Jean Paul Sartre in 1963 formuleerde in het ‘Voorwoord’ van Franz Fanons ‘Les Damnés de la Terre’: Europa haast zich naar haar ondergang. Het idee van Europa als een haperend project is sindsdien herhaald door verschillende stemmen in de Geesteswetenschappen, van Habermas tot Derrida. Het eerste doel van dit proefschrift is om aan te tonen dat de huidige onzekerheid over de Europese identiteit diepere wortels heeft, die teruggaat tot de inspanningen om catalogi, geschiedenissen en genealogieën van een verenigd Europees cultureel erfgoed te produceren. Zoals Theodor W. Adorno ooit opmerkte, weerspiegelen de vormen van kunst de geschiedenis van de mens waarheidsgetrouwer dan de documenten zelf. Dit geldt met name voor de Europese cultuur, waar eenzijdige interpretatie van literaire en filosofische bronnen zich vaak vertaalt in politieke ideologie. Het is binnen deze kruising tussen Cultureel Erfgoed en de toekenning van politieke betekenis dat ik mijn onderzoek wil situeren. Het tweede doel van mijn project is het construeren van een genealogie van de Culturele Idee van Europa, waarvan de analyse de misvattingen van dit paradigma zal verklaren. Om dit te doen, ben ik van plan Europees cultureel erfgoed te benaderen als een vorm van dissonant erfgoed, om te benadrukken hoe de paradoxale toekenning van politieke en ideologische waarden aan erfgoed de interpretatie en identiteitsconstructie kan beïnvloeden. Om deze krititek beter in de context van de onderzochte periode te plaatsen, wil ik ook benadrukken hoe de productie van een dissonant contra-erfgoed niet alleen betrekking heeft op kritische receptie, maar op de culturele praktijk in het algemeen. Veel intellectuelen, schrijvers en kunstenaars hebben in de modernistische periode bewust en creatief gestalte gegeven aan een Erfgoed met als doel de hegemonische kijk op de Europese subjectiviteit binnen Europa te ontmantelen. Juist vanwege hun artistieke aard worden deze werken echter vaak verhinderd deel te nemen aan de grotere, zichzelf reproducerende debatten over de Europese identiteit en de Gemeenschap. In die zin zal mijn project bijdragen aan debatten over wat Europa en Europeanen verstaan onder hun erfgoed zelf, en pleiten voor een meer inclusieve kijk op de definitie ervan.