< Back to previous page
Publication
Analyse van de relatie tussen landbouw en landschap in Voeren
Book - Report
Subtitle:Trends en drivers
Net zoals in andere streken in Vlaanderen en Europa, is het landschap in Voeren onderhevig aan tal van veranderingen. Deze verandering worden niet steeds positief bevonden door diverse stakeholders die actief zijn in Voeren. Door deze veranderingen staat het typische landschap in Voeren, dat als zeer kwaliteitsvol wordt ervaring, onder druk. De landbouwsector is de grootste ruimtegebruiker in Voeren; meer dan 70% van de oppervlakte van Voeren is in landbouwgebruik. Het is dus evident om de link tussen de landbouwsector en het landschap te onderzoeken. Wat zijn de drijvende factoren achter de landbouwsector? Welke recente veranderingen hebben zich voorgedaan in de landbouwsector? Hoe vertalen deze veranderingen zich in veranderingen aan het landschap.
Door een combinatie van kwantitatieve en kwalitatieve onderzoeksmethoden werd een analyse gemaakt van de co-evolutie van landbouwactiviteit en het landschap in Voeren, en de drivers ervan. Specifieke methoden die gebruikt werden zijn analyse van historische bronnen, kwantitatieve analyse van data-bronnen over de structuur van de landbouwsector in Voeren en over het landbouwlandgebruik in Voeren en diepte-interviews met Voerense landbouwers.
Door de eeuwen heen is er steeds een sterke link geweest tussen de landbouwactiviteit en het landschap. Het landschap in Voeren is, naast door specifieke biofysische kenmerken zoals de bodem en het reliëf in sterke mate bepaald geweest door de landbouwactiviteit, onder invloed van economische en institutionele factoren. Zo ontstond het typische Boccage-landschap, met de melkveesector als belangrijke landbouwactiviteit, doordat er opportuniteiten ontstonden om melk en afgeleide producten te verhandelen naar grote steden die in de regio ontstonden, terwijl graanteelt minder aantrekkelijk werd door de invoer van graan uit de US.
Gedurende de laatste 35 jaar zijn er belangrijke veranderingen waar te nemen in de landbouwactiviteit, die een impact hebben gehad op het landschap, en waarvan ook in de toekomst een impact mag verwacht worden. Zoals elders in West-Europa daalde het aantal landbouwers gevoelig, werd landbouwbedrijven groter en werden de productie-systemen intensiever. Recent manifesteren zich een aantal evoluties die, hoewel ze grotendeels onder invloed zijn van globale drivers zoals technologische ontwikkelingen, marktevoluties (melk- en voederprijs), zich op lokale schaal anders uiten en andere gevolgen hebben, zo ook in Voeren. De melk- en voederprijs en beschikbare technologie zetten een druk op de melkveesector richting intensivering, afname van het aantal melkveehouders en schaalvergroting. In Voeren bemerken we inderdaad een schaalvergroting en zien we elementen van een toenemende intensivering van de sector. Wat echter vooral opvalt is dat het aantal melkveehouders sterker afneemt dan gemiddeld en dat de overgebleven melkveehouders in beperktere mate aan schaalvergroting en intensivering doen. Dit scenario lijkt op het scenario in andere gebieden in Europa waar de melkveesector belangrijk was maar nu benadeeld door een combinatie van regulatorische en biofysische factoren. Anders dan in veel dergelijke gebieden echter, waar we een extensivering waarnemen, zien we in Voeren de kiemen van een heroriëntatie van de landbouwactiviteit, met afnemend belang van de veeteelt en toenemend belang van de akkerbouw. Zo is in 2015 ongeveer 1/3 van de Voerensee landbouwgrond in gebruik door landbouwers van buiten Voeren. Het landgebruik van deze landbouwers wijst op een groter belang van akkerbouw (marktgewassen). Het lijkt erop dat door de grote grondbehoefte in de omliggende gebieden en de positie van Voeren op een kruispunt van meerdere grenzen, er mee voor zorgt dat de melkveesector in toenemende mate ‘vervangen’ wordt door een landbouwsector die, waar het biofysisch enigszins mogelijk, meer op akkerbouw gericht is. Dit heeft belangrijke gevolgen op het landschap doordat deze heroriëntering gepaard gaat met het verdwijnen van grasland, het verder ‘rationaliseren’ van percelen, onder meer door het verwijderen van kleine landschapselementen, en een wijziging in visuele kenmerken van het landschap. De leeftijdsstructuur van de huidige melkveesector in Voeren is zodanig dat in de komende 10-15 er onder het business as usual scenario een nog grotere omschakeling zou kunnen gebeuren.
Hoewel niet vanzelfsprekend blijkt het behouden van de traditionele melkveesector een van de kortste wegen naar het behoud van een landschap met waardevolle culturele en ecologische eigenschappen. Er zijn twee perspectieven mogelijk op de vraag naar interventies om de traditionele melkveesector in Voeren te behouden: (1) overheidsgebaseerd en (2) marktgebaseerd. De laatste houdt in dat er aangepaste, lokale marktomstandigheden (waardeketens) worden gecreëerd waaronder het voor de lokale landbouwers mogelijk blijft om dit productie-systeem aan te houden. Het eerste houdt in dat er van overheidswege, via bepaalde instrumenten, ondersteuning wordt geboden aan de traditionele melkveesector. In het vervolg van het project zullen beide perspectieven verder onderzocht worden. Vaststaat dat voor het behouden van de kwaliteiten van het landschap in Voeren geen ’silver bullit’ oplossing voorhanden is, en dat de oplossing zal moeten gezocht worden in een coherent amalgaam van maatregelen.
Door een combinatie van kwantitatieve en kwalitatieve onderzoeksmethoden werd een analyse gemaakt van de co-evolutie van landbouwactiviteit en het landschap in Voeren, en de drivers ervan. Specifieke methoden die gebruikt werden zijn analyse van historische bronnen, kwantitatieve analyse van data-bronnen over de structuur van de landbouwsector in Voeren en over het landbouwlandgebruik in Voeren en diepte-interviews met Voerense landbouwers.
Door de eeuwen heen is er steeds een sterke link geweest tussen de landbouwactiviteit en het landschap. Het landschap in Voeren is, naast door specifieke biofysische kenmerken zoals de bodem en het reliëf in sterke mate bepaald geweest door de landbouwactiviteit, onder invloed van economische en institutionele factoren. Zo ontstond het typische Boccage-landschap, met de melkveesector als belangrijke landbouwactiviteit, doordat er opportuniteiten ontstonden om melk en afgeleide producten te verhandelen naar grote steden die in de regio ontstonden, terwijl graanteelt minder aantrekkelijk werd door de invoer van graan uit de US.
Gedurende de laatste 35 jaar zijn er belangrijke veranderingen waar te nemen in de landbouwactiviteit, die een impact hebben gehad op het landschap, en waarvan ook in de toekomst een impact mag verwacht worden. Zoals elders in West-Europa daalde het aantal landbouwers gevoelig, werd landbouwbedrijven groter en werden de productie-systemen intensiever. Recent manifesteren zich een aantal evoluties die, hoewel ze grotendeels onder invloed zijn van globale drivers zoals technologische ontwikkelingen, marktevoluties (melk- en voederprijs), zich op lokale schaal anders uiten en andere gevolgen hebben, zo ook in Voeren. De melk- en voederprijs en beschikbare technologie zetten een druk op de melkveesector richting intensivering, afname van het aantal melkveehouders en schaalvergroting. In Voeren bemerken we inderdaad een schaalvergroting en zien we elementen van een toenemende intensivering van de sector. Wat echter vooral opvalt is dat het aantal melkveehouders sterker afneemt dan gemiddeld en dat de overgebleven melkveehouders in beperktere mate aan schaalvergroting en intensivering doen. Dit scenario lijkt op het scenario in andere gebieden in Europa waar de melkveesector belangrijk was maar nu benadeeld door een combinatie van regulatorische en biofysische factoren. Anders dan in veel dergelijke gebieden echter, waar we een extensivering waarnemen, zien we in Voeren de kiemen van een heroriëntatie van de landbouwactiviteit, met afnemend belang van de veeteelt en toenemend belang van de akkerbouw. Zo is in 2015 ongeveer 1/3 van de Voerensee landbouwgrond in gebruik door landbouwers van buiten Voeren. Het landgebruik van deze landbouwers wijst op een groter belang van akkerbouw (marktgewassen). Het lijkt erop dat door de grote grondbehoefte in de omliggende gebieden en de positie van Voeren op een kruispunt van meerdere grenzen, er mee voor zorgt dat de melkveesector in toenemende mate ‘vervangen’ wordt door een landbouwsector die, waar het biofysisch enigszins mogelijk, meer op akkerbouw gericht is. Dit heeft belangrijke gevolgen op het landschap doordat deze heroriëntering gepaard gaat met het verdwijnen van grasland, het verder ‘rationaliseren’ van percelen, onder meer door het verwijderen van kleine landschapselementen, en een wijziging in visuele kenmerken van het landschap. De leeftijdsstructuur van de huidige melkveesector in Voeren is zodanig dat in de komende 10-15 er onder het business as usual scenario een nog grotere omschakeling zou kunnen gebeuren.
Hoewel niet vanzelfsprekend blijkt het behouden van de traditionele melkveesector een van de kortste wegen naar het behoud van een landschap met waardevolle culturele en ecologische eigenschappen. Er zijn twee perspectieven mogelijk op de vraag naar interventies om de traditionele melkveesector in Voeren te behouden: (1) overheidsgebaseerd en (2) marktgebaseerd. De laatste houdt in dat er aangepaste, lokale marktomstandigheden (waardeketens) worden gecreëerd waaronder het voor de lokale landbouwers mogelijk blijft om dit productie-systeem aan te houden. Het eerste houdt in dat er van overheidswege, via bepaalde instrumenten, ondersteuning wordt geboden aan de traditionele melkveesector. In het vervolg van het project zullen beide perspectieven verder onderzocht worden. Vaststaat dat voor het behouden van de kwaliteiten van het landschap in Voeren geen ’silver bullit’ oplossing voorhanden is, en dat de oplossing zal moeten gezocht worden in een coherent amalgaam van maatregelen.
Number of pages: 42
ISBN:ISSN: 1782-9054
Publication year:2017
Keywords:landbouw, landschap, Voeren