Het gebruik van de watersysteemkaart bij de opmaak van hemelwaterplannen

Droogte en overstromingen hebben op steeds extremere wijze een impact op de ruimte in Vlaanderen. Het klimaat in Vlaanderen verandert en daar zullen we ook ons waterbeheer aan moeten aanpassen. We ondervinden nu reeds dat we te maken hebben met langere perioden van zowel extreem nat als extreem droog weer. De ontwikkeling in de richting van drogere en warmere zomers in combinatie met veranderingen in de neerslaghoeveelheid zal een bijzonder negatieve invloed hebben op de kwaliteit en beschikbaarheid van het grond- en oppervlaktewater. De oorsprong van deze water gerelateerde problemen zijn complex en vaak afhankelijk van een veelheid van factoren. Een deel van de oorzaken is terug te vinden in hoe wij ruimte innemen en gebruiken. Ondanks een ingezette transitie naar verduurzaming van de ruimte in Vlaanderen, zien we in de huidige planningspraktijk nog té weinig aandacht voor grondwateraanvulling. Enerzijds te wijten aan onwetendheid, maar anderzijds door ook een gebrek aan kader en instrumenten vanuit het beleid. Zo bestaan er bijv. wel al signaalgebieden om overstromingszones te vrijwaren van bebouwing, maar nog geen signaalgebieden om belangrijke infiltratiegebieden te vrijwaren van verharding. De laatste jaren is het aspect waterbeschikbaarheid en het behalen van ecologische minimumdebieten tijdens droogte immers een bijkomende bekommernis geworden. Op jaarbasis valt er gemiddeld voldoende water, maar tijdens droge jaren verbruiken we méér water, terwijl er minder aanvulling gebeurt. Grondwaterpeilen staan laag en daardoor reageren waterlopen sneller op droogte - er is immers minder basisvoeding uit grondwater. Waterlopen hebben dan kritisch lage debieten. Het versterken van de aanvulling van grondwatervoorraden is wellicht de meest kosteneffectieve oplossing op lange termijn. Als de grondwatervoorraden goed aangevuld zijn, hebben we veel meer kans om een droge periode door te komen zonder drastische maatregelen. Maar om in de toekomst over genoeg grondwater te beschikken, moeten we anders omgaan met het watersysteem. Heel het watersysteem is immers afgestemd op een historische situatie waarbij afvoer van water een hoofdfunctie was. Bijna alle locaties waar water zich verzamelt zijn geconnecteerd met het waterlopen netwerk. Dit heeft tot gevold dat ondiep bodemwater vaak te snel afgevoerd wordt, waardoor het niet de kans krijgt om diep te infiltreren. Het is dus niet enkel een verhaal van ontharden en infiltreren, ook drainage speelt een belangrijke rol. Ondanks de toenemende watertekorten tijdens de zomer blijft wateroverlast ook een belangrijke problematiek. De belangrijkste bekommernis van lokale besturen is vaak het voorkomen en remediëren van wateroverlast. Dit is een acuut en zichtbaar probleem met zowel economische en sociale impact. Deze wateroverlast kan zijn oorsprong vinden in waterlopen die buiten hun oevers treden en/of de overbelasting van rioolinfrastructuur. De situatie waarbij een bepaald weerbeeld voor een langere periode aanhoudt, lijkt toe te nemen. Daarbij denken we enerzijds aan lange perioden met aanhoudende neerslag die fluviale overstromingen veroorzaken. Anderzijds zal de temperatuurstijging ook zorgen voor occasionele extreme neerslaghoeveelheden die pluviale overstromingen kunnen veroorzaken. Synergetische maatregelen die zowel ongewenste pluviale en/of fluviale overstromingen voorkomen én tegelijk de waterbeschikbaarheid verhogen, zijn dus gewenst. Het is duidelijk dat een beleid inzake infiltratie en retentie een belangrijke rol kan vervullen, zowel wat betreft grondwateraanvulling als naar het afvlakken van piekdebieten. Méér infiltreren, langer vasthouden en minder draineren. Vanuit verschillende beleidskaders is er dan ook een toenemende aandacht voor het lokaal vasthouden en infiltreren van hemelwater. Maar retentie- en infiltratiemaatregelen kunnen, afhankelijk van de geofysische context, verschillende effecten hebben. Retentie en infiltratie kunnen daarenboven ook verschillende doelstellingen hebben. Om te zorgen dat de effecten overeenstemmen met de beoogde doelstellingen is het belangrijk om een systeemperspectief op het functioneren van het watersysteem te hanteren bij het selecteren van maatregelen en hun ruimtelijke implementatie. In het verleden werden maatregelen al te vaak geïmplementeerd omwille van een opportuniteit en niet vanuit een visie. Het voorkomen van problemen bij nieuwe verkavelingen of bij vernieuwing van infrastructuur zou een evidentie moeten zijn. Maar daarbuiten zijn er wellicht ook vele mogelijkheden. Daarom is de opmaak van een hemelwater- en droogteplan onontbeerlijk. Het meenemen van een systeemperspectief op het functioneren van het watersysteem is daarbij erg belangrijk. We willen die locaties en maatregelen selecteren die het grootste potentieel hebben om invloed te hebben op de beoogde doelstellingen. Op basis van topografie, bodem en hydrologie identificeren we de potentiële hotspots voor infiltratie en retentie. In het verleden zijn er wellicht een aantal projecten geweest die de doelstelling hadden om riolen te ontlasten om zo pluviale overstromingen te voorkomen. Het afkoppelen en afvoeren van regenwater naar de dichtstbijzijnde beek is wellicht wél een oplossing voor het voorkomen van pluviale overstromingen, maar zal weinig bijdragen tot waterbeschikbaarheid en zelfs fluviale overstromingen doen toenemen. Vervolgens werden er bij dergelijke projecten bufferbekkens aangelegd, maar deze zijn vaak vlak aan de ontvangende waterloop gelegen. Hierdoor is de impact op fluviale overstromingen wellicht gemilderd, maar blijft er een enorm potentieel aan grondwateraanvulling verloren gaan. Vandaag zal er meer ingezet worden op lokale buffering en infiltratie. Eenzelfde verhaal van voortschrijdend inzicht is van toepassing op de hemelwaterputten. Het effect van hemelwaterputten op overstromingen blijkt zeer beperkt te zijn bij langdurige natte perioden omdat de meeste putten verzadigd zijn en hun overloop aangesloten blijft op rioolinfrastructuur. Sinds 2014 is een bijkomende infiltratieput verplicht. Maar wat met alle bestaande huizen? Voor een duurzaam waterbeheer in Vlaanderen zijn proactieve maatregelen die de grondwateraanvulling versterken een absolute prioriteit. Vandaag wil men eerder inzetten op een hoge diversiteit aan lokale ingrepen op niveau van percelen, straten en wijken. Er bestaat veel variatie in mogelijke maatregelen. De nieuwe watersysteemkaarten bieden handvaten om de implementatie van maatregelen ruimtelijk te optimaliseren. Op deze manier wordt het mogelijk een systeemperspectief op het functioneren van het watersysteem mee te nemen in het waterbeheer. Op basis van topografie en hydrologie identificeren we de potentiële hotspots voor infiltratie en retentie. Dit biedt de mogelijkheid om beter om te gaan met de nieuwe realiteit van klimaatextremen: tijdens periodes van hevige regenwaterval vangen we het water beter op, waarna duurzame infiltratie onze weerbaarheid tegen latere droogte grondig versterkt.

Publication year:2021

Keywords:Minutes and reports

Accessibility:Open