'Als rechte libertinen'

Subtitle:het verzamelhandschrift Het Mengelmoes als getuigenis van een alternatieve literaire kring in Antwerpen aan het einde van de zeventiende eeuw

In de zeventiende eeuw werden in alle katholieke landen, dus ook in de Spaanse Zuidelijke Nederlanden, alle geschriften nagekeken door de geestelijke censor alvorens ze werden toegelaten om te mogen worden gedrukt. In tijden van oorlog keek ook de wereldlijke censor na of een werk in druk mocht verschijnen. Aan het einde van de zeventiende eeuw probeerde Lodewijk XIV herhaaldelijk om (delen van) de Zuidelijke Nederlanden te annexeren. Het hoogtepunt van de annexatiedrang van de Franse Zonnekoning was de Negenjarige Oorlog (1688-1697). Tijdens die oorlog was de militaire vijand net als de Zuidelijke Nederlanden dus een katholiek land. De Zuidelijke Nederlanden werden verdedigd door een coalitie die bekend staat als de 'Grote Alliantie' met aan het hoofd Willem III, een protestant; de facto dus een religieuze vijand. De overheid kon het zich niet permitteren om de bondgenoten tijdens de Negenjarige Oorlog te schofferen, dus publicaties tegen Willem III waren in principe verboden, net als publicaties pro Frankrijk en Lodewijk XIV. Het resultaat van de censuur is dat er geen gedrukte werken zijn overgeleverd met teksten die indruisten tegen de officiële, door de censor goedgekeurde katholieke moraal of goede zeden, of die getuigen van oppositionele opvattingen tegenover de overheid. Mijn onderzoek naar het Antwerpse verzamelhandschrift Het Mengelmoes, dat werd voltooid in 1696, toont aan dat zulke teksten wel degelijk werden geschreven en circuleerden. Het Mengelmoesbevat teksten die zich uitspreken tegen Willem III, hoewel hij als leider van de Grote Alliantie de ruime bestuurlijke autonomie van de Zuidelijke Nederlanden verdedigde. Daarnaast bevat Het Mengelmoesook libertijns-pornografische teksten, met opvattingen over het huwelijk, eer en reputatie, die de geestelijke censor nooit zou hebben goedgekeurd voor publicatie. Het Mengelmoesbiedt dus inzicht in de onofficiële literatuur en cultuur in de laat-zeventiende-eeuwse Zuidelijke Nederlanden. Uit mijn onderzoek naar de wijsaanduidingen boven de liederen in het verzamelhandschrift blijkt dat Het Mengelmoeswel is geschreven door één persoon, maar dat deze zijn verzamelhandschrift niet vervaardigde louter voor zijn eigen gebruik. Het Mengelmoescirculeerde in een alternatieve literaire kring van welgestelde inwoners van Antwerpen, en het delen van de teksten in die kring versterkte de onderlinge vriendschapsbanden binnen de kring.

Publication year:2019

Keywords:Doctoral thesis

Accessibility:Open