In sickness and in health : a study of health information behaviour and use among Flemish middle-aged and older adults

Dit doctoraatsproefschrift bestudeert gezondheidsinformatiegedrag- en gebruik onder volwassenen van middelbare leeftijd (50-64 jaar) en ouderen (65-80 jaar) in Vlaanderen, het noordelijke, Nederlandstalige gebied van België. Door middel van kwalitatieve analyses van 40 semigestructureerde interviews onderzoekt dit proefschrift waarom (niet), hoe, waar, en wanneer Vlaamse volwassenen van middelbare en oudere leeftijd gezondheidsinformatie verkrijgen, verspreiden, en gebruiken, en met welke resultaten en effecten. Twee dominante onderzoekslijnen worden verkend, namelijk 1) de rol van online gezondheidsinformatie (online health information, OHI), en 2) het delen (sharing) van gezondheidsinformatie in alledaagse sociale interacties. Ter ondersteuning van deze onderzoekslijnen worden kwantitatieve data gepresenteerd die inzicht verschaffen in het gebruik van informatie- en communicatietechnologieën (ICT) en digitale media door een grotere steekproef van Vlaamse volwassenen van middelbare en oudere leeftijd. Voorts worden, als onderdeel van een kritische reflectie op het veldwerk (de interviews), de zelfpresentatie-inspanningen van de geïnterviewden onder de loep genomen. Dat wil zeggen, hoe zij zichzelf zien en presenteren als rationele en verstandige internetgebruikers en OHI-zoekers door gebruik te maken van impressie management (impression management, IM). Al met al vindt dit proefschrift dat gezondheidsinformatie een belangrijk aspect is van het hedendaagse leven en het medialandschap. In een snel vergrijzende informatie- en zoekmaatschappij waarin gezondheid in de breedste zin van het woord hoog in het vaandel en het publieke en individuele bewustzijn staat, en waarin gezondheid en media nauw met elkaar verbonden zijn, speelt gezondheidsinformatie een belangrijke rol bij het informeren en het stimuleren van ‘empowerment’ van burgers op het gebied van gezondheid en ziekte. Maar hoewel geïnterviewden gezondheidsinformatie opzoeken en gebruiken, zowel in goede gezondheid als wanneer ze klachten hebben en ziek zijn, is het ook duidelijk dat de rol ervan beperkt blijft, aangezien respondenten de dokter hoog in het vaandel hebben staan en de arts omschrijven als de voornaamste medische autoriteit en de meest betrouwbare bron van gezondheidsinformatie. Hoofdstuk 6 suggereert dat dergelijke uitingen tot op bepaalde hoogte onderdeel zijn van de zelfpresentatie-inspanningen van respondenten om zichzelf neer te zetten als verantwoordelijke Internetgebruikers en verstandige OHI-zoekers, die OHI niet te serieus nemen en zichzelf niet diagnosticeren of behandelen. De zelfpresentatie-inspanningen van de geïnterviewden worden in hoofdstuk 6 onder de loep genomen door een theoretische lens die bestaat uit impression management (IM) theorie uitgebreid met het third-person effect (TPE). Uit de studie blijkt dat respondenten diverse IM-gedragingen vertonen om positieve indrukken te maximaliseren (proactief kennis, prestaties en positieve resultaten aantonen; zichzelf vergelijken met – en afstand nemen van – anderen) en negatieve indrukken te minimaliseren (reageren op kritische vragen; beperkingen communiceren en externe verklaringen bieden). Er wordt geconcludeerd dat respondenten zich over het algemeen presenteren als rationele en verstandige Internetgebruikers in de context van het verkrijgen en gebruiken van OHI. Alles bij elkaar genomen kunnen de bevindingen in dit proefschrift van belang en nuttig zijn voor media- en communicatiewetenschappers – in het bijzonder onderzoekers en praktijkmensen op het gebied van gezondheidscommunicatie – evenals informatieprofessionals, zorgverleners, en beleidmakers. De bevindingen hierin zijn ook relevant te zijn voor de wereldwijde COVID-19 pandemie en ‘infodemie’ die voortduurt terwijl dit proefschrift werd voltooid. De COVID-19-crisis heeft niet alleen ruimschoots het belang aangetoond van duidelijke communicatie tussen regeringen, wetenschappers, gezondheidswerkers, de media en het publiek om effectief te reageren op een pandemie, maar ook de noodzaak om op tijd geloofwaardige en nauwkeurige gezondheidsinformatie en -advies te bieden aan het publiek. Door het onderzoeken van wanneer, waar en hoe Vlaamse volwassenen van middelbare en oudere leeftijd gezondheidsinformatie zoeken, verkrijgen, verspreiden en gebruiken, kan dit proefschrift van dienst zijn en bijdragen aan inspanningen om het publiek te informeren over gezondheid en ziekte, zowel in tijden van crisis als anderszins.

Publication year:2021

Accessibility:Embargoed